Stvorili teoriju o jugoslovenskom narodu, većina osnivača bili Hrvati: Ko su bili jugoslovenski nacionalisti? (1. deo)

Kada se danas govori o jugoslovenstvu, najčešće svima prvo padnu na pamet SFR Jugoslavija i period komunizma. Mnogi, međutim, zaboravljaju na period kada se jugoslovenska ideja rodila i kada je stvorena prva jugoslovenska država.

Za razliku od perioda socijalističke Jugoslavije, kada se govorilo o “bratstvu i jedinstvu” svih jugoslovenskih “naroda i narodnosti”, u Kraljevini Jugoslaviji se težilo ka formiranju integralne jugoslovenske nacije i brisanju svih razlika među narodima u toj zemlji.

pročitajte još:

Na današnji dan stvorena je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca: Odluka stara 102 godine

Današnji jugonostalgičari teško mogu i da zamisle da je pre 100 godina postojala organizacija čijim su članovima, baš kao i njima, bila “puna usta” Jugoslavije, jugoslovenstva i borbe protiv “plemenskih nacionalizama”. Ova organizacija ne samo da nije bila bliska komunizmu (što je danas često prva asocijacija kada se govori o Jugoslaviji), nego je bila njegov ljuti protivnik.

Radi se o Organizaciji jugoslovenskih nacionalista (ORJUNA) koja je zastupala ideju da “južnoslovenska plemena” čine jedan, jugoslovenski narod. Ova organizacija je, pored legalne političke borbe, imala i svoje paramilitarističko krilo, koje nije zaziralo od upotrebe fizičkog nasilja prema svojim političkim protivnicima. Zbog toga je danas mnogi istoričari dovode u vezu sa fašizmom.

Danas za Orjunu retko ko zna, a sećanje na ovu organizaciju jedino se održalo na prostorima gde je svojevremeno imala najveću podršku – u Dalmaciji. Zato se u hrvatskom javnom diskursu i danas često može čuti da se neko ko se optužuje za izdaju nacionalnih interesa naziva “orjunašem”.

Ujedinjenje protiv austrougarske politike

Istoričar Vasilije Dragosavljević, autor knjige “Ideje fašizma u Kraljevini SHS – Organizacija jugoslovenskih nacionalista (1921-1929)”, za 24sedam kaže da koreni nastanka Orjune sežu u period pre Prvog svetskog rata, kada je omladina počela da se politički organizuje protiv austrougarske vlasti.

– Kada govorimo o nastanku Orjune, moramo se vratiti nekih 20 godina pre njenog osnivanja, na jedan zanimljiv period u Habzburškoj monarhiji kada je počela politička saradnja Srba i Hrvata. Monarhija je svoju dominaciju nad južnoslovenskim stanovništvom održavala izazivanjem sukoba među njima. Devedesetih godina 19. veka javlja se, prvenstveno među omladinom, ideja da se prevaziđu podele koje su nametnuli Beč i Pešta. Kao posledica toga nastaje srpsko-hrvatska koalicija. Prvi put se stvara jedan blok koji daje rezultate. Marionetska habzburška vlast sačinjena od političkih marioneta dvora pada i na vlast dolazi srpsko-hrvatska koalicija. To gledaju i drugi, pa se te ideje javljaju i kod muslimana i Slovenaca. Habzburška monarhija pokušava da to suzbije, dolazi do veleizdajničkog procesa, gde austrougarske vlasti montiranim procesima pokušavaju da vođe srpsko-hrvatske koalicije optuže za izdaju. Neki broj ljudi završava u zatvoru, neki se pasiviziraju… Ovakav odnos među jednim delom mlađeg članstva te koalicije dovodi do radikalizacije. Javljaju se pokreti poput Mlade Bosne i sličnih, koji koriste nasilne metode kako bi ostvarili svoj cilj – kaže Dragosavljević.

On dodaje da je omladina, ostavljena od relevantnih političkih aktera, odlučila da se sama aktivira.

– Srpsko-hrvatska koalicija, koju su činile ozbiljne partije, pokušavajući da vodi legalnu političku borbu, odbacuje omladinu i zato mladi pokušavaju da stvore sopstvenu političku organizaciju i ideologiju. Problem je bio ogromna heterogenost mladih, jer je među njima bilo od anarhista, socijalista, komunista do monarhista. Ipak, pred Prvi svetski rat dolazi do formiranja Jugoslovenske nacionalističke omladine – priča istoričar.

Teorija o jugoslovenskom narodu

On kaže da je ta organizacija zastupala teoriju o jedinstvenom jugoslovenskom narodu koji su osvajači podelili na više nacija. Oni se tada ugledaju prvenstveno na nemačke nacionaliste.

– Oni tada pokušavaju da pitanje srpsko-hrvatske saradnje dignu iznad nivoa političke saradnje, na nivo etničkog integralizma. Dakle, oni stvaraju teoriju o postojanju jednog jugoslovenskog naroda. Ta omladina je uglavnom školovana u Nemačkoj, jer su se Hrvatska i Bosna nalazile pod mađarskom dominacijom, te nisu želeli da studiraju u Budimpešti i drugim mađarskim gradovima. Tada u nemačkim univerzitetskim centrima dominiraju pangermanistički ekspanzionistički pokreti. Članovi Jugoslovenske nacionalističke omladine preuzimaju neke njihove ideje i kreću u konstrukciju ideje o jedinstvenom jugoslovenskom narodu. Oni su svesno ušli u falsifikovanje istorije. Prema njihovoj tezi, ne postoji doseljavanje Srba i Hrvata na Balkan, već je na Balkan došao jedinstven jugoslovenski narod koji je živeo u nekom autohtonom obliku demokratije, društvu socijalne pravde bez siromašnih itd. To je bila jedna konstruisana idila koju su, prema njihovom mišljenju, krenuli da kvare Vizantinci, Germani, Mađari, Turci itd. Sve te imperijalne sile su, prema toj teoriji, kada su dolazile na Balkan, taj jedinstveni jugoslovenski narod poništavale i lomile na više nacija kako bi njime lakše vladale – kaže istoričar.

Dragosavljević dodaje da se, u tom periodu, ne može govoriti o nekom masovnom pokretu.

– Reč je o grupama od 20-30 ljudi, nekoliko časopisa, nekim visokim intelektualcima bez dodira sa širim narodnim masama… Jednom rečju, elitističkom društvu – kaže on.

Po izbijanju rata jugoslovenski nacionalisti su se našli na udaru austrougarskih vlasti.

– Kada je počeo Prvi svetski rat veliki broj tih ljudi koji su živeli u Ausrougarskoj je uhapšen. Među njima su bile i neke od vođa buduće Orjune, poput Mirka Korolije, Nike Bartulovića itd. Oni su do kraja rata bili izloženi psihofizičkoj torturi u zatvorima. Oni koji nisu uhapšeni su mobilisani, pa su prebegi na drugu stranu – srpsku ili italijansku, u zavisnosti od toga na koji su front poslani – priča istoričar.

Razočaranje posle osnivanja Kraljevine SHS

Kraj rata jugoslovenski nacionalisti su dočekali sa srećom, ali brzo je usledilo i veliko razočaranje.

– Kada se rat završio, stvorena je prva jugoslovenska država – Kraljevina SHS, i ti ljudi to doživljavaju kao trenutak apsolutnog trijumfa. Sve ono za šta su se borili i zbog čega su stradali u zatvorima sada se ostvarilo. Međutim, kod njih ubrzo dolazi do velikog razočaranja. Naime, ubrzo su se uverili da narodne mase žele nešto sasvim drugo. Tako je, na primer, većina hrvatskog stanovništva koja je bila politički aktivna bila uz Hrvatsku stranku prava, nešto manji broj uz Stjepana Radića, a gotovo niko nije bio projugoslovenski opredeljen – kaže Dragosavljević.

Po osnivanju nove države dolazi do dvogodišnjeg provizorijuma kada se svi politički akteri svađaju oko toga kako će izgledati nova država.

– Tu dolaze do izražaja federalističke tendencije kod Hrvata i Slovenaca, koji ne žele centralizovanu vlast. Integralni Jugosloveni to shvataju kao neku vrstu izdaje. Baš u tom periodu pripadnici nekadašnje JNO pokušavaju da se okupe. Dugo im to ne polazi za rukom, jer su se neki od njih, usled razočaranja, radikalizovali u drugim pokretima. Tako su, na primer, u komuniste otišli Rudolf Hercigonja, Veselin Masleša, Vaso Čubrilović i drugi – priča istoričar.

Većina osnivača bili etnički Hrvati

Ipak, posle početnih problema, na kraju dolazi do formiranja organizacije.

– Tek 1921. godine okuplja se osnovna postavka koju čine uglavnom intelektualci iz Splita, poput Nike Bartulovića, Ljube Leontića, Mirka Korolije itd. Oni čine organizacioni kostur Orjune. Zanimjivo, gotovo svi osnivači ove organizacije bili su etnički Hrvati, iako su se sami smatrali Jugoslovenima. Kao svoju fundamentalnu ideju pokreta oni ističu integralno jugoslovenstvo, odnosno borbu za “nacionalni državni unitarizam”. Cilj je bio da se unište ostaci istorijskih pokrajina i izbrišu prethodni identiteti, kako oni kažu – jugoslovenskih plemena Srba, Hrvata i Slovenaca. Od početka nastupaju beskompromisno: “Svako ko negira postojanje jedinstvenog jugoslovenskog naroda je Orjunin i državni neprijatelj”. U zaglavlju svih njihovih dokumenata stoji “Orjuna iznad svega – Jugoslavija iznad Orjune” i “Ko je protiv nas – taj je protiv države”. Ukratko, oni žele unitarnu Jugoslaviju u kojoj postoji isključivo i samo jugoslovenski narod, a svako ko to negira, prema njihovom stavu, državni je neprijatelj – objašnjava Dragosavljević.

Orjuna se od početka postavlja kao nadstranački pokret i nije politička partija koja želi glasače. Prema mišljenju Dragosavljevića, ona je, na neki način, nadstranačka teroristička organizacija.

– Prva stvar koju su uradili, tri dana posle osnivanja organizacije, bio je napad na splitske komuniste. Grupa od 200 do 250 orjunaša je naoružana upadala u kuće i prebijala simpatizere komunizma. Četiri dana posle toga su napali procesiju Rimokatoličke crkve u Splitu – kaže on.

(Kraj prvog dela)

U drugom delu će biti reči o ideologiji ORJUNE, formiranju terorističkih organizacija i ideji “velike Jugoslavije”.

Pratite sve vesti iz Srbije i sveta na našem Telegram kanalu.

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi