Stara srpska crkva u Sarajevu je druga kuća Srbima koji tamo žive: Čuda se u njoj događaju

“Uvek, kada mi je teško, dođem ovde – u našu crkvu. Mi, malobrojni Srbi u Sarajevu, smatramo je drugom kućom, mestom gde ostavljamo sve nepravde, sva naša nadanja, a za njih se mole sveštenici”, rekla je tužno za “24sedam” Milena Niković, sedeći na klupi ispred crkve Svetih arhangela Mihaila i Gavrila u srcu Sarajeva, a koja je u narodu poznata i pod imenom Stara srpska pravoslavna crkva.

U Baščaršiji, nedaleko od sebilja – jedinstvene česme u Sarajevu koju nadleću jata golubova – uz tramvajske šine, uklopljena u okoliš, crkva kao da oslikava sudbinu prestonice Bosne i Hercegovine.

Malo ljudi zna da je najstarija građevina u Sarajevu upravo čuvena Stara crkva. Izgrađena je još u srednjem veku i nije poznato ime ktitora. Sudeći po njenoj arhitekturi, nikada ne biste rekli da je pravoslavna crkva jer je pravougaonog oblika, a kada sa kaldrme stupite u dvorište – odmah vam upada u oko to što su ulazna vrata ukopana. Kako su nam rekli sveštenici, prema istorijskim podacima, cilj neimara je bio da se pravoslavni svet zaštiti od upada Osmanlija. Od tada, imala je samo jedan cilj – okupiti sve pravoslavne vernike koji žive u Sarajevu, ali i čitavoj Bosni i Hercegovini.

Delibor Kaljević, kustos muzeja crkve, tvrdi da ne postoji puno ovakvih crkava u svetu.

– Ovakve crkve se mogu naći još samo u Palestini, Jermeniji i Siriji. I zbog toga je raritet. Možda je za vernike iz tog vremena bila nesretna okolnost što je bilo dozvoljeno da se obnovi u izvornom obliku svaki put kad je rušena, ali je zbog toga i drugačija. U turskim dokumentima, koji se danas nalaze u arhivi u Istanbulu, piše ovako: “Na području današnjeg Sarajeva Turci su naišli na varoš koju su nazvali Trgovište. Ta varoš ima 70 dimnjaka (metafora za jedno domaćinstvo), i to 60 dimnjaka istočnih hrišćana, 10 dimnjaka zapadnih hrišćana i Staru pravoslavnu crkvu – rekao nam je kustos Kaljević.

Muzej crkve čuva veliko bogatstvo

Sam muzej crkve u svojim odajama čuva kolekciju ikona, koja je proglašena petom najvrednijom u celom svetu. Osim ikona, posetiocima su izložene verske odore korišćene tokom verskih obreda, razne verske relikvije, ali i brojni zapisi poput čuvene Sarajevske krmčije ili raznih fermana osmanskih vladara, kojima se propisivalo šta je dozvoljeno, a šta ne.

Kako je kolekcija muzeja izuzetno vredna, detalji i fotografije dela se nalaze u arhivama svetskih agencija poput Interpola, američkog Federalnog istražnog biroa (FBI) i drugih, kako bi im se moglo brzo ući u trag u slučaju krađa.

Neobična osnova i oblik crkve, naos odvojen stupcima i dvospratnim arkadama, zidana oltarska pregrada, kameni svećnjaci pred oltarom, dva sloja na najstarijim ikonama sa ikonostasa i nadgrobni kameni spomenici nađeni oko crkve, ukazuju na period između 12. i 14. veka.

U unutrašnjem i spoljašnjem delu naosa nalaze se veoma vredni primerci ikona domaćih i stranih majstora od 16. do 18. veka, koji su od najveće umetničke vrednosti. U Staroj crkvi se čuvaju još i ruka Svete Tekle, delovi moštiju Svetog Patelejmona, Svete Makrine i Svetog Jakova Persijanca, a u ”ženskoj crkvi” postoji dečji kovčeg sa moštima nepoznatog sveca.

Vladika Nikolaj, kralj Huan Karlos, Novak Đoković tražili da obiđu crkvu

Mnoge značajne crkvene ličnosti su posećivale Staru crkvu – od Svetog vladike Nikolaja do drugih. Crkvu su takođe posećivale i gotovo sve značajnije istorijske ličnosti srpskog naroda. U njoj su liturgijama prisustvovali kralj Petar Oslobodilac, kralj Aleksandar i kraljica Marija, vojvode Stepa Stepanović i Živojin Mišić. Godine 1985. crkvu su posetili i španski kralj Huan Karlos sa kraljicom Sofijom, nekadašnjom grčkom princezom i pravoslavnom hrišćankom. Ne postoji državnik koji dolazi u zvaničnu posetu Sarajevu a da na svojoj agendi nema obilazak čuvene Stare crkve. A, kako su nam rekli, u crkvu dolazi i naš teniser Novak Đoković. Svake godine organizovano dolaze studenti i postdiplomci američkog univerziteta Jejl, studenti i stručnjaci za istoriju umetnosti i religije iz Francuske, Italije…

Mošti svete Tekle

Pored stare arhitekture, crkva ima vredan ikonostas sa ikonama Radula – najobdarenijeg srpskog slikara druge polovine 17. veka, vrsnog majstora vizantijskog ikonografskog izraza. Posebnu duhovnu vrednost Stare crkve predstavljaju svete mošti mučenika i Božjih ugodnika prvih vekova hrišćanstva – Jakova Persijanca, Trifuna, Marine (sestre svetog Vasilija Velikog), iscelitelja i čudotvorca Pantelejmona, kao i „časna i sveta” desna ruka prvomučenice Tekle. Nju je doneo iz Antiohije u Srbiju prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava 1233. godine, a patrijarh srpski Arsenije Četvrti Jovanović ih je 1733. godine poklonio Srpskoj pravoslavnoj crkvi u Sarajevu. Svetu Teklinu “desnicu” mitropolit sarajevski Sava Kosanović odneo je 1873. godine u Rusiju, gde je za nju izrađena biserna rukavica sa narukvicom.

Na liturgije u ovom hramu dolazi dosta sveta, i to ne samo iz Sarajeva, već i iz drugih gradova. Posećuju ga i stranci koji ovde rade – Amerikanci, Grci, Makedonci, Italijani… Godišnje ga obiđe oko 50.000 posetilaca.

Tako je u ovaj pravoslavni hram došla i jedna grupa iz NATO-a. Otac Vanja Jovanović, sarajevski paroh i starešina Crkve svetih arhangela Mihaila i Gavrila ih je upoznao sa znamenitostima. Popeli su se na sprat i došli do malog kovčega u kome se nalaze mošti mladenca: nepropadljivo telo bebe u malom drvenom kovčegu, ispod kojeg se provlače žene koje ne mogu da začnu ili se mole za ozdravljenje bolesne dece. Jedna od Amerikanki je pažljivo slušala, a onda se i sama pomolila i provukla ispod kovčega. Posle izvesnog vremena se javila starešini crkve sa radosnom vešću – da je postala majka!

Jedan ustaški vojnik, pripadnik snaga Antea Pavelića, pokušao je iz crkve da iznese kovčeg s rukom u dijamantskoj rukavici, ali je, pre nego što je prošao kroz vrata – pao mrtav. Nakon toga, kaže parhoh Jovanović, Ustaše više nikada nisu pokušale da opljačkaju imovinu Crkve Svetih arhangela Mihaila i Gavrila.

Ubistvo starog svata koji je bio okidač za rat

Kada dođete u Staru crkvu u Sarajevu, svaki sveštenik će vam ispričati potresnu priču o tome kako je jedno sasvim obično venčanje postalo razlog da se započne rat na teritoriji Bosne i Hercegovine.

Priča teče ovako:

U Sarajevu je, 1. marta 1992. godine, ubijen stari svat Nikola Gardović, kojeg su na Baščaršiji ubili kriminalci predvođeni Ramizom Delalićem-Ćelom, zbog nošenja zastave Srpske pravoslavne crkve na venčanju njegovog sina.

Venčanje Milana Gardovića i Dijane Tambur je obavljeno u 14.30 časova, 1. marta 1992, u hramu Preobraženja Gospodnjeg na Pofalićima, u opštini Novo Sarajevo.

Venčanje je obavio prota Voja Čarkić. Nakon venčanja, svatovi su se uputili u Dom Svete Tekle, u dvorište Stare crkve na Baščaršiji, gde ih je čekao zakazani svadbeni ručak.

Pošto je saobraćaj za putnička vozila u centru Sarajeva jednosmeran i paralelan sa tramvajskim saobraćajem, svatovi su put od crkve na Pofalićima do Stare crkve prošli ulicama vojvode Putnika i Obalom vojvode Stepe, do Vijećnice, gde se nalazio najbliži parking, na stotinak metara od same Stare crkve.

Svatovsku kolonu u putničkim vozilima je sačinjavalo oko stotinjak svatova. Nakon što su parkirali putnička vozila kod Vijećnice, svatovi su pešice krenuli ka Staroj crkvi. Pored svatova se zaustavilo belo putničko vozilo marke „golf“, u kojem su se nalazila četiri kriminalca, a među kojima je bio Ramiz Delalić, zvani Ćelo.

Četiri kriminalca, predvođena Ramizom Delalićem, izašla su iz automobila „golf“ i nasrnula na mladoženjinog oca, starog svata Nikolu Gardovića, koji je u svatovskoj koloni obavljao dužnost barjaktara.

Ramiz Delalić je pokušao da starom svatu, odnosno barjaktaru Nikoli Gardoviću oduzme svatovsko znamenje, zastavu Srpske pravoslavne crkve, nakon čega je došlo do komešanja u svatovskoj koloni.

Nakon toga je Ramiz Delalić, zvani Ćelo, otvorio vatru iz pištolja, te smrtno ranio mladoženjinog oca Nikolu Gardovića, dok je njegov saučesnik ranio sveštenika SPC Radenka Mikovića (mladoženjinog zeta). Odmah nakon otvaranja vatre, zločinci su pobegli, odnoseći sa sobom zastavu Srpske pravoslavne crkve, koju su spalili.

Nikola Gardović je preminuo od nanesenih rana nekoliko minuta kasnije u kolima hitne pomoći.

Pratite sve vesti iz Srbije i sveta na našem Telegram kanalu.

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi