Poljubio je majci ruku i otišao zauvek: 80 godina od tragične smrti Save Šumanovića

U Narodnom muzeju u Beogradu održana je tribina povodom 80 godina od ubistva čuvenog srpskog slikara Save Šumanovića uz prateći program izložbi "Ishodište slike: Crteži Save Šumanovića iz zbirke Narodnog muzeja Srbije" i "Srem 1942".

Posetioci su imali priliku da kroz tribinu, koja je organizovana u saradnji sa Muzejom žrtava genocida, a na kojoj su govorili istoričar Bojan Arbutina i arheolog Radovan Sremac, autori izložbe pod naslovom "Srem 1942", doznaju više o životu, stvaranju i stradanju jednog od najznačajnijih srpskih slikara 20. veka.

Sava Šumanović / YouTube/Printscreen

Osvrćući se na istorijski period kada su ustaše ubile Savu Šumanovića 30. avgusta 1942. godine, koga su uhapsile dva dana ranije, na Veliku Gospojinu, u njegovoj kući u Šidu, Arbutina je govorio o dešavanjima koja su zadesila Srem tokom Drugog svetskog rata, dajući istorijski osvrt i kontekst u kome je živeo, a zatim i nastradao Šumanović.

- Osamdeset godina nakon teškog stradanja, mi imamo kapacitet da ponovo preispitujemo te strašne i tragične momente naše prošlosti - rekao je Arbutina, prenosi Tanjug.

Šid je, kao i čitav Srem, pošto je okupirana Kraljevina Jugoslavija aprila 1941, pripojen zloglasnoj takozvanoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj.

Sava Šumanović
/ YouTube/Printscreen

Arheolog Sremac govorio je podrobno o životu velikog slikara, navodeći podatke kada je Šumanović mučen i streljan u okviru zločinačke akcije hrvatskih ustaša, iako se kao umetnik držao podalje od dešavanja koja su bila oko njega.

Naime, akcija predvođena ratnim zločincem Viktorom Tomićem koja je sprovedena na širem prostoru Srema tokom avgusta i u prvoj polovini septembra 1942. godine, kada je smrtno je stradalo oko 6.000 Srba, Roma i Jevreja, predstavlja samo jedan u nizu segmenata genocida počinjenog nad pripadnicima tri naroda.

Masovna hapšenja Srba u Sremu, improvizovana suđenja, a potom i streljanja otpočela su 6. avgusta 1942. godine u Sremskoj Mitrovici, da bi se potom raširila po celoj teritoriji Srema. Po obimu stradanja istakla se streljanja vršena na stratištu Dudik u blizini Vukovara, i na sremsko-mitrovačkom pravoslavnom groblju u Sremskoj Mitrovici.

Sava Šumanović YouTube/Printscreen

Žrtve koje nisu streljane u Sremu uglavnom su upućivane u jasenovački sistem koncentracionih i logora smrti.

Tokom streljanja u Sremu žvot je izgubio i poznati srpski slikar Sava Šumanović, u noći između 30. i 31. avgusta 1942. godine, na sremsko-mitrovačkom pravoslavnom groblju.

Nakon održane tribine, posetioci su imali priliku da kroz organizovani obilazak sa istoričarkom umetnosti Draganom Ljubenović pogledaju Šumanovićeva dela, kao i da čuju o tehnikama, procesima i umetničkim dosetkama velikog srpskog slikara.

Veliki majstor pejzaža, aktova i mrtve prirode, Sava Šumanović, jedan od najznačajnijih srpskih slikara, rođen je 22. januara 1896. u Vinkovcima, gde je njegov otac tada radio. Imao je četiri godine kada se porodica vratila u Šid, odakle potiču. Realnu gimnaziju je pohađao je u Zemunu. Tih godina, nezavisno od redovnog školovanja, pohađa slikarski kurs Isidora Junga.

Izložba "Ishodište slike: Crteži Save Šumanovića" Tanjug/Strahinja Aćimović

Uprkos nastojanjima porodice da ga usmere ka nečemu praktičnijem Sava se rano opredeljuje za slikarstvo. Njegov otac Milutin, koji potiče iz ugledne šidske građanske kuće, po obrazovanju šumarski inženjer, insistirao je na studijama prava. Sava međutim 1914. godine u Zagrebu počinje studije na Višoj školi za umjetnost i obrt. Tamo, osim školskih obaveza, proučava studije starih majstora, impresioniste, simbolizam, kreće se u zagrebačkim umetničkim krugovima…

Godine 1918, učestvuje na zajedničkoj završnoj izložbi Škole za Umjetnost i obrt. Iste godine izlaže i u zagrebačkom Ulrihovom salonu zajedno sa Bogumilom Carom (1891 - 1969).

U ranijoj fazi njegovo stvaralaštvo vidno je pod uticajem tada popularne secesije, poznate i kao Art noveau, Modern style, jugendstil u Nemačkoj, u Americi i kao Tifani stil. Osim slikarstva, bavio se ilustracijom, grafikom i scenografijom. Radio je ilustracije za književnu reviju Juriš, koju je uređivao Antun Branko Šimić.

Izložba "Ishodište slike: Crteži Save Šumanovića" Tanjug/Strahinja Aćimović

Krajem 1920. godine Šumanović odlazi u Pariz, svojevrsnu "Meku" svih umetnika. Tokom nekoliko meseci boravka u Parizu, krajem 1920. i početkom 1921, pohađa kurs Andrea Lota (1885 - 1962), gde dolazi pod uticaj kubizma i konstruktivizma. Lot će ostaviti trajan trag na stvaralaštvo Save Šumanovića verovatno najreprezentativnijeg predstavnika kubističkog slikarstva kod nas.

Godine 1922, u Beogradu, učesnik je Pete jugoslovenske izložbe, a dve godine kasnije piše studije "Slikar o slikarstvu" i "Zašto volim Pusenovo slikarstvo", važne za razumevanje njegovog dela.

Godine 1925, ponovo odlazi u Pariz, gde izlaže na Jesenjem salonu 1926. Tada nastaje njegov "Doručak na travi". Jedan je od dekoratera kultnog pariskog restorana "La Coupole". 1927. godine u Francuskoj nastaje njegovo, po mnogima najznačajnije delo "Pijani brod", monumentalnih dimenzija, verovatno pod uticajem Žerikoovog "Splava meduze". Neposredna inspiracija je zapravo bila Remboova istoimena pesma.

Izložba "Ishodište slike: Crteži Save Šumanovića" Tanjug/Strahinja Aćimović

Godine 1928, vraća se u Šid, umoran, iscrpljen, s namerom da se u domaćoj sredini oporavi. Tada postupno nastaju njegova znamenita dela sa pejzažima rodnog Srema. Septembra 1928, izlaže u Beogradu. Usledile su pohvalne kritike pa se nadahnut vratio u Pariz. U toj fazi nastaju remek-dela: "Crveni ćilim", "Luksemburški park", "Ležeći ženski akt".

Po povratku u Šid, 1930, posvećen je lokalnim temama, slika pejzaže, aktove, nastaju "Šiđanke" i "Beračice".

Šumanović je bio potpuno osobena ličnost, posvećen isključivo likovnom stvaralaštvu, bez mnogo smisla za realan svet. Aleksandar Deroko u sećanjima svedoči kako se Šumanoviću dogodilo da ga policija, jednom prilikom dok je slikao na Avali, na kratko privede, pošto u nastupu stvaralačke posvećenosti u prvom trenutku nije umeo da objasni šta tu radi.

Pošto je tokom postojanja takozvane NDH, počev od aprila 1941. godine bila zabranjena upotreba ćirilice, Šumanović, veruje se iz protesta, više ne potpisuje svoja dela, unosi samo godinu nastanka. Ubrzo, krajem avgusta 1942. biva uhapšen i ubijen, potpuno besmisleno, poput nebrojenih drugih žrtava jednog užasnog vremena. Sahranjen je u zajedničkoj grobnici.

Sava Šumanović /Wikipedia

Kada je uhapšen zamolio je da mu dozvole da se spremi, okupao se, uzeo stvari, poljubio majci ruku i otišao zauvek, ne znajući za šta ga terete. Svi taoci su najpre brutalno pretučeni, a potom prevezeni u Sremsku Mitrovicu, gde im je pokretni preki ustaški sud izrekao smrtne kazne i tokom noći su streljani.

Uz upaljene baklje kraj spremnih raka, pucano im je u potiljak ili su direktno silazili u raku i u njih je pucano. Potom su polivani krečom i zatrpavani zemljom. Jedan broj mučenika je ugušen jer su ranjeni i još živi zatrpavani, dok su se ispod zemlje čuli potmuli jauci.

Pratite sve vesti iz Srbije i sveta na našem Telegram kanalu.

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi