Sto godina od rođenja Aleksandra Tišme: Svedok užasa terora mađarskih okupatora koji je slučajno preživeo

Aleksandar Tišma, srpski književnik, urednik, prevodilac, akademik, rođen je na današnji dan pre jednog veka, 16. januara 1924.

Rođen je u Horgošu, na krajnjem severu Bačke, sticajem okolnosti, iako su roditelji živeli u Novom Sadu. Njegova majka Olga, rođena Miler, jevrejskog porekla, poticala je iz tog mesta. Otac Gavra, uspešan trgovac, Srbin, rođen je u Lici. Tišma je kršten kao pravoslavni hrišćanin. Osnovno i gimnazijsko obrazovanje pohađao je u Novom Sadu. Bio je svedok užasa terora mađarskih okupatora tokom Racije u Novom Sadu, januara 1942., kada su njegovi najbliži slučajno preživeli. Hiljade su stradale.

Profimedia

Spisateljski dar

Pošto je maturirao, 1942. započinje studije u Budimpešti, ekonomije pa romanistike. U mađarsku prestonicu sklonio se, kod prijatelja, od nesigurnih prilika u rodnoj Bačkoj. Prividno utočište ubrzo je međutim nestalo pošto je upućen u sklopu radnih jedinica u Erdelj, na gradnju fortifikacija prema nastupajućim Sovjetima. Potom se priključuje NOVJ, Trećoj armiji, u čijem sastavu učestvuje u daljim borbama za oslobođenje Jugoslavije. Demobilisan je novembra 1945.

U Zagrebu upisuje studije medicine, koje neće nastaviti. U Novom Sadu, preko gimnazijskog profesora iz Sremskih Karlovaca, čiji je bio učenik, upućen je na rad u list "Slobodna Vojvodina". Pošto je poznavao više jezika, posedovao opštu kulturu i spisateljski dar, brzo se snašao kao novinar. Nedugo potom je primećen i 1947. godine pozvan u Beograd, u dnevni list "Borba", tada ključno štampano glasilo u zemlji. Započinje studije anglistike. Diplomirao je 1954. na tadašnjem Filozofskom fakultetu u Beogradu.

Godine 1949. vraća se u Novi Sad, gde počinje da radi u Matici srpskoj. Uređuje matičinu ediciju "Danas". Rukovodiće uglednim časopisom "Letopis Matice srpske", od 1969. do 1973. Posvećuje se književnom radu. Pisaće liriku, priče, romane, dramske tekstove, putopise, dnevničke beleške. Na literarne teme prvobitno piše kritike, prikaze, negde od 1950. Bavi se prevođenjem, po opštoj oceni, izuzetno kvalitetno.

Profimedia

Najznačajnija dela

Tišma je tečno govorio mađarski, nemački, francuski, diplomirao je engleski. Sistematski prati stranu književnu periodiku, s čijim najinteresantnijim dometima upoznaje našu javnost. Mnogo je putovao, čim se dočepao pasoša, ali ne kako to uobičajeno čine turisti. Odlazio je na duže boravke u razne gradove Evrope ili Ameriku. Objavljuje poetske zbirke "Naseljeni svet" 1956, "Krčma" 1961. Slede priče i pripovetke "Krivice" 1961, "Nasilje" 1965, "Mrtvi ugao" 1973, "Povratak miru" 1977, "Škola bezbožništva" 1978, putopisi "Drugde" 1969. kao i romani "Za crnom devojkom" 1963, "Knjiga o Blamu" 1972, "Upotreba čoveka" 1976.

Dobija, tada veoma prestižno priznanje, NIN-ovu nagradu za roman "Upotreba čoveka". Kada je osnovana Vojvođanska akademija nauka krajem 1979. Aleksandar Tišma postaje njen član, otuda i član Srpske akademije nauka i umetnosti 1992. godine. Godine 2002. postaje član Berlinske akademije umetnosti. Bio je gostujući profesor na Univerzitetu u Tibingenu.

Profimedia

Jedan od najvećih evropskih pisaca

Za književne teme često je imao iskustva rata, okupacije, totalitarizma, i nacizma i staljinizma. Bavio se sudbinama pojedinaca pod pritiskom nemogućih okolnosti, večitom uglavnom zaludnom čovekovom potragom za toplinom, ljubavlju i smislom. Prevođen je na dvadesetak jezika. Na srpski je najviše prevodio sa mađarskog i nemačkog. Kada je umro, februara 2003. italijanska novinska agencija Ansa pisala je o odlasku jednog od "najvećih savremenih evropskih pisaca, koji je umeo hrabro da se spusti u nutrinu duše i donese uzvišenu i gorku pouku".

Profimedia

Nemački mediji opisivali su ga kao pisca dela "koja su u Nemačkoj zadobila široku čitalačku publiku" i koji je svojim angažmanom "značajno doprineo stvaranju svestrane slike svoje domovine, Novog Sada, Vojvodine, Srbije u Nemačkoj".

Bonus video:

Pratite sve vesti iz Srbije i sveta na našem Telegram kanalu.

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi