Operacija Beograd: Na današnji dan počele su borbe za oslobođenje glavnog grada u Drugom svetskom ratu

Na današnji dan, 12. oktobra, počela je jedna od najznačajnijih bitaka na Balkanu u Drugom svetskom ratu – Beogradska operacija, koja je trajala do 20. oktobra 1944. godine, kada su prestonica tadašnje Jugoslavije i veliki deo Srbije bili oslobođen od nemačkih okupatorskih snaga.

U zajedničkim borbenim dejstvima učestvovale su jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ), pod komandom general-lajtnanta Peka Dapčevića, i jedinica sovjetske Crvene armije, pod komandom maršala Fjodora Tolbuhina i generala Vladimira Ždanova.

U noći između 13. i 14. oktobran naša vojska je zauzela Avalu, poslednje uporište spoljne odbrane Beograda. Jedinice NOVJ tada su osvojile i Obrenovac i produžile ka Beogradu, do Žarkova i Čukarice.

U žestokim i krvavim borbama zauzeti su Banjički vis, Dedinje, Topčider, Trg Dimitrija Tucovića (Slavija) i Mostar. Nešto niže zauzete su i Sarajevska, Savska i Ulica kneza Miloša. Na desnom krilu zauzeti su Veliki Vračar i Železnička stanica Dunav.

– Tek pred ponoć izbismo nadomak Autokomande. Od jake eksplozije tu, na cesti, planuše dva sovjetska tenka, gore kao da su od luča. Grupa Nijemaca sačekala ih pancerfaustima, a zatim pokušala da pobjegne u noć. Zapaljeni su treći i četvrti tenk – dva prva su propustili da prođu. Ova grupa, trojica Njemaca, naletjela je na vod Vida Jovićevića, koji ih je već bio prošao. Uhvaćeni su sva trojica. Od eksplozije, pored tenka mi je poginuo jedan borac, jedan od onih Kosmajaca koji su nam se na Zlatiboru priključili – kazao je tada Savo Puzić, komandir Treće čete Prvog bataljona Prve proleterske brigade.

Do večeri 16. oktobra oslobodioci su stigli do zgrade Narodnog pozorišta i ugla ulica Maršala Tita (Kralja Milana) i Kneza Miloša. Sutradan je zauzeta Igumanova palata, a 18. oktobra grupa boraca Prve proleterske je upala u zgradu Narodnog pozorišta iz Ulice braće Jugovića, pod vatrom se prebacila kroz pozorišnu salu i, jednu po jednu, ručnim bombama uništila grupe Nemaca u prednjem delu zgrade i na spratu.

Poslednja etapa beogradske operacije počinje 18. oktobra, kada su se napadi i kontranapadi nemačke vojske, na jednoj, i partizana i Crvene armije, na drugoj strani, smenjivali.

Preostale nemačke jedinice, sabijene na Kalemegdan i na usko područje oko Savskog mosta, počinju povlačenje preko Save, a posle neuspelog pokušaja protivnapada kod Zemuna i na Bežanijskoj kosi, Nemci se 22. oktobra ujutru povlače prema Rumi.

“Beograd je slobodan!”

Prestonica Jugoslavije i Srbije konačno je postala slobodna u noći između 19. i 20. oktobra, kada je partizan Mladen Petrović, dok su se još razmenjivale granate, rizikujući svoj život, razvio jugoslovensku trobojku sa crvenom petokrakom na najvišoj zgradi u gradu – Palati “Albanija”.

U zoru poslednjeg dana operacije nemačke snage su se užurbano povlačile iz Beograda, preko Savskog mosta. Inženjeri su planirali da po povlačenju svojih jedinica sruše taj, jedini preostali most na Savi, međutim, plan je omeo penzionisani učitelj Miladin Zarić, koji je pod kišom metaka tog oktobra deminirao most.

– Nekoliko dana posle oslobođenja grada, Tito je stigao u Beograd i prisustvovao paradi jedinica koje su ga oslobodile. Stojeći kraj Tita na počasnoj tribini, bilo je nemoguće a da me duboko ne gane prizor iscepanih, od borbe iscrpljenih partizana različitog rasta i uzrasta, koji su koračali ispred nas – rekao je Ficroj Meklejn, šef britanske vojne misije kod jugoslovenskih partizana.

U osmodnevnim borbama za oslobođenje Beograda poginula su 2.953 borca Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i 976 pripadnika Crvene armije. Nemačke snage imale su 15.000 poginulih i 9.000 zarobljenih vojnika.

U borbama je uništeno ili zaplenjeno gotovo sve neprijateljsko teško naoružanje, oprema i tehnika.

Oslobađanje Beograda bio je ključni vojni i politički faktor u Drugom svetskom ratu na Balkanu, nakon čega su jugoslovenske snage, preko Sremskog fronta, nastavile oslobađanje Jugoslavije, a jedinice Crvene armije nastavile ka Berlinu, gde su zadale odlučujući udarac Hitlerovoj nacističkoj Nemačkoj i 9. maja 1945. okončale najveći teror u istoriji sveta na tlu Evrope.

Savezničke snage potom su sve svoje snage usmerile ka Japanu. Amerikanci su 6. avgusta bacile atomsku bombu na Hirošimu, a 9. avgusta i na Nagasaki.

Istog dana, prema dogovoru na savezničkoj konferenciji na Jalti, Sovjetski Savez je objavio rat Japanu i sa 89 divizija, brojnosti milion i po vojnika, napao japanske snage u Mandžuriji, na severu Korejskog poluostrva, južnom Sahalinu i Kurilskim ostrvima, zarobivši čak 600.000 japanskih vojnika.

Japanski car Hirohito objavio je 15. avgusta bezuslovnu kapitulaciju, koja je potpisima formalizovana 2. septembra 1945. godine, čime je okončan najtragičniji rat u ljudskoj istoriji, u kome je, od 1937. godine (japanski napad na Kinu), preko Nemačke invazije na Poljsku 1939. godine, poginulo više od 55 miliona ljudi, od kojih su preko 85 odsto bili civili.

Pratite sve vesti iz Srbije i sveta na našem Telegram kanalu.

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi