Od siromašnog dečaka, postao je siva eminencija srpske politike: Zbog njega je Srbija postala ključni igrač na Balkanu

Na današnji dan 1899. godine umro je Jovan Ristić, srpski političar, državnik i istoričar koji uz Iliju Garašanina i Nikolu Pašića spada u red najvećih državnika Srbije 19. veka.  Ristić je bio osnivač i vođa Liberalne stranke a dva puta je bio namesnik u ime maloletnih vladara kneza Milana Obrenovića i u ime njegovog sina kralja Aleksandra Obrenovića. 

Bio je predstavnik Kneževine Srbije na Berlinskom kongresu kojim je priznata nezavisnost Srbije, redovni član Srpske kraljevske akdemije i jedno vreme njen predsednik.

Rođen je 1831. u Kragujevcu, u siromašnoj porodici, od oca Riste i majke Marije a odličan uspeh u osnovnoj školi pomogao mu je da se porodični prijatelj ubedi da ga pošalje u srednju školu u Beogradu.

U Beogradu je bio istaknuti član Družine mladeži srpske, kvazipolitičkog studentskog udruženja koje je napredovalo posle događaja iz 1848.  Mladi Ristić je bio među nekolicinom ljudi iz Srbije koji su prisustvovali Majskoj skupštini. Nakon diplomiranja na beogradskom Liceju Ristić odbija studije teologije u Rusiji a 1849. otišao je na studije u Berlin a zvanje doktora filozofije stekao je na Hajdelbergu.  Školovanje je nastavio na pariskoj Sorboni a nakon što nije uspeo da dobije mesto profesora istorije na beogradskom Liceju 1854. postao je državni nameštenik u Ministarstvu unutrašnjih dela, pod vođstvom Ilije Garašanina.

Uskoro se oženio Sofijom, ćerkom najbogatijeg beogradskog trgovca Hadži Tome, što mu je donelo i naklonost srpskih kneževa iz dinastije Obrenović. Garašanin je poslao Ristića u Srpsko poslanstvo u Carigradu 1861. gde počinje njegova uspešna diplomatska karijera.

Namesnik kneza Milana

U pregovorima ca Turcima 1867. uspeo je da izdejstvuje ukidanje njihovih tvrđava u Srbiji kasnije je postavljen za ministra inostranih dela. Knez Mihailo smenjuje Garašanina sa mesta predsednika Ministarskog saveta, a na njegovo mesto kratko postavlja Ristića. Međutim, Ristić nije želeo da u vladi budu predstavnici konzervativaca i želeo je vladu u kojoj će biti njegovi istomišljenico poput Jevrema Grujića. Ali knez Mihailo je ovaj zahtev smatrao uvredljivim i nečuvenim, pa je za predsednika ministarskog saveta postavio konzervativca Nikolu Hristića.

Wikipedia

Nakon ubistva kneza Mihaila na presto dolazi knez Milan koji je imao 14 godina. Ristić je doveo kneza Milana iz Pariza a pošto je Milan bio maloletan, do njegovog punoletstva je obrazovano namesništvo u kom su bili Blaznavac, Ristić i Jovan Gavrilović. Gavrilović je bio samo figura, a stvarna vlast je bila kod Blaznavca i Ristića. Za razliku od radikalnijih liberala Ristić je smatrao da Srbiji treba dvodomni parlament a u spoljnoj politici je pokušavao da ujedini srpski narod u jednu državu i smanji zavisnost Srbije od Austrije i Rusije. 

Velika narodna skupština koja je potvrdila Milanov izbor za kneza, je bez razmatranja, usvojila program od sedamnaest tačaka, u kojima je bilo nekoliko liberalskih zahteva. Ristić je odmah shvatio da može da iskoristi autoritet odluke Velike narodne skupštine da preoblikuje upravu u Srbiji.  Decembra 1868. sazvao je delegate u Nikoljski odbor da diskutuju da li je Srbiji potreban novi ustav koji bi zamenio Turski ustav iz 1838. a koji je knez Mihailo izmenio 1861. Delegati su se složili da je potreban nov ustav u kom bi narodnoj skupštini bila data veća uloga, ali je ostalo nerešeno pitanje uređenja skupštine.  Ristić je predlagao dvodomnu skupštinu sa gornjim domom koji bi činio Državni savet uz članove koje bi imenovala vlada na ograničen period i na donji dom. Radikalniji liberali su zagovarali jednodomnu skupštinu koja bi bila u potpunosti izabrana.

Nikoljski odbor je raspušten bez donošenja jasne odluke o uređenju skupštine, ali i sa jasnim zaključkom o potrebi usvajanja novog ustava. Ristić je ovo iskoristi za sazivanje Velike narodne skupštine u Kragujevcu. Za razliku od liberalnijeg Beograda, Kragujevac je još bio patrijarhalna sredina, a delegati na Velikoj narodnoj skupštini su uglavnom bili lokalni nepismeni seljaci spremniji da prihvate šta vlast naredi. Nacrt novog ustava je napisao sam Ristić. Nov ustav, prozvan Namesnički ustav je usvojen u suprotnosti sa do tada važećim Turskim ustavom koji nije dozvoljavao promenu ustava za vreme maloletnosti kneza.

Zaslužan za veće teritorije

Knez Milan nije voleo Ristića jer ga se plašio a draži mu je bio diplomat Jovan Marinović koji se nije petljao u vlast i povlačio se. Upravo zahvaljujući Ristiću Srbija je dobila nezavisnost na Berlinskom kongresu. Budući da je Srpsko-turski rat 1877-1878. bio uspešan za Srbiju, postojali su dobri izgledi za ostvarenje političkih ciljeva. Knez Milan i njegova vlada poverili su Ristiću donošenje odluka o vojnim zahtevima zasnovanim na srpsko-ruskim pobedama. 

Wikipedia

Srpsko-bugarske svađe, uglavnom oko granica, i probugarska pristrasnost odgovornih ruskih zvaničnika, razvile su se u smrtno neprijateljstvo. Knez Čerkaskij podržava maksimalne bugarske pretenzije a područje koje su zauzele srpske trupe on označava kao bugarske, dodeljujući Bugarskoj Prizren i Prištinu, čak i niški okrug. Sanstefanski sporazum je Srbiji dao nezavisnost, ali je ispunjen tek delić njenih teritorijalnih zahteva. Za srpsku javnost i političke lidere ovo je bila velika nepravda, koju su nametnuli Rusi a čije razloge Srbi nisu mogli da razumeju. 

Ristić je bio razočaran ishodom i video priliku u nezadovoljstvu Beča i Londona. Njegova diplomatija doprinela je očuvanju vojnog statusa do postizanja rešenja. Knez Milan je nakon sporenja odlučio da srpska spoljna politika mora biti zasnovana na interesima Srbije, što je rezultiralo diplomatskim zaokretom prema Austriji. Ristić je, uz pomoć Koste Cukića, uspeo da obezbedi teritorijalne dobitke na Berlinskom kongresu bez uvredljivih poteza prema Rusiji.

Tako je Srbija nakon Berlinskog sporazuma dobila veću teritoriju, postajući ključni igrač na Balkanu. Ristićeva uloga u pripremi ustava od 1869. i 1888. značajno je doprinela jačanju demokratskih institucija. Zbog svih ovih zasluga, Ristić se smatra jednim od najvažnijih srpskih državnika 19. veka.

BONUS VIDEO

 

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi