Kalemegdanska misterija: Kako je nestao prvi spomenik podignut jednoj ženi u Srbiji

Prvi spomenik u Srbiji posvećen jednoj ženi – kneginji Zorki, otkriven je u junu 1926. godine, ali je ubrzo, posle Drugog svetskog rata, doživeo sudbinu koja je i danas nerazjašnjena.

Iako dosta ljudi zna ko je ona, malo ko zna da je u njenu čast bio podignut i spomenik, i to u srcu srpske prestonice.

Prijatelji, zna li neko nešto o spomeniku kneginje Zorke na Kalemegdanu pre Drugog svetskog rata?
Gde se nalazio, ko je vajar, kada je i zašto sklonjen, bilo šta?

Hvala unapred pic.twitter.com/ev2JjHGFZW

— Jevrejin_u_❤ (@nestranacki) August 11, 2021

 

Naime, kako su za 24sedam rekli u Zavodu za zaštitu spomenika grada Beograda, još 1924. godine Glavni odbor društva “Kneginja Zorka” podneo je inicijativu za podizanje spomenika kneginji Zorki, supruzi kralja Petra I Oslobodioca.

– Izradu portreta odbor je poverio vajaru Stanku Đurđeviću, koji je predstavio kneginju u građanskoj nošnji, sa tepelukom i maramom na glavi, koja pada preko ramena i obavija bistu kneginje predstavljene bez ruku. Bista je urađena te iste godine, i tada je Udruženje podnelo molbu beogradskoj opštini za mesto na Velikom Kalemegdanu, gde bi se postavila – naveli su u Zavodu.

Upravo te iste godine, 22. avgusta, beogradska opština je donela odluku: “da se društvu ‘Srpkinja Kneginja Zorka’ ustupi na Velikom Kalemegdanu mesto s desne strane biste Vojislava Ilića, drugi ćošak na drugoj aleji za podizanje spomenika (poprsja) kneginji Zorki” (mesto gde se danas nalazi bista Jaše Prodanovića).

– Skoro dve godine kasnije, Odbor beogradske opštine doneo je odluku da se 2. juna “ustupi Kalemegdan Udruženju ‘Kneginja Zorka’ za otvaranje spomenika i da se Zorina ulica nazove ‘Kneginje Zorke’ – rekli su u Zavodu, i dodali da je spomenik svečano otkriven 3. juna 1926, uz prisustvo velikog broja zvanica iz Beograda i sa Cetinja.

Nedugo potom, posle Drugog svetskog rata, spomenik je uklonjen, a nestanak skulpture prvog spomenika podignutog u čast jedne žene ostao je pod velom tajne.

Ipak, 2013. godine, kako su nam objasnili u Zavodu, zaposleni u JP “Beogradska tvrđava” su, tragajući za nestalom skulpturom, pronašli neke od odlivaka, ali nijedan nije bio konačna verzija vajara Stanka Đurđevića.

Ko je bila kneginja Zorka?

Kneginja Zorka je rođena 1864. godine, kao najstarija ćerka crnogorskog knjaza, kralja Nikole I Petrovića i supruga Petra I Karađorđevića (koji je bio kralj Srbije od 1903. do 1918. i kralj Srba, Hrvata i Slovenaca od 1918. do 1921. godine).

Na krštenju, na dan Svetog Save, dobila je ime Ljubica, a kum je bio srpski knez Mihailo Obrenović, koga je u Cetinju na krštenju zastupao državni savetnik Đorđe Đoša Milovanović (1813—1885).

Radi uspostavljanja dobrosusedskih odnosa Srbije i Crne Gore i ostvarenja narodnog jedinstva, na krštenju joj je dato ime Ljubica-Zorka, da bude simbol ljubavi i zore novog vremena. Bila je prvo od ukupno dvanaestoro dece crnogorskog kneza Nikole I Petrovića i kneginje Milene.

Detinjstvo provodi na Cetinju do 11. godine, gde su je učili cetinjski učitelji i Švajcarkinja, gospođa Najkom. Kneginju Zorku su 1875. poslali u Rusiju da u Smoljnskom institutu (gde su se vaspitavale devojke iz najuglednijih porodica ruske aristokratije) nastavi svoje školovanje, a po završetku se vraća na Cetinje.

Na Cetinje, početkom 1883. godine, dolazi knez Petar Karađorđević, s namerom da se tu oženi, zbliži sa Crnogorcima i da se doseli i tu živi sa porodicom.

Dolazak Petra Karađorđevća na Cetinje i njegova veridba s kneginjom Zorkom Petrović-Njegoš nije bila po volji protivnicima ovih dveju dinastija, ali je zato taj čin s radošću prihvatio srpski i crnogorski narod, koji je u krvnom srodstvu gledao potvrdu za buduću zajednicu.

Ulice imena Kneginje Zorke postoje i u Kaluđerici, Topoli i u Šapcu.

U Cetinjskom manastiru 30. jula 1883. godine obavljeno je venčanje kneginje Zorke, koja je tada imala 19 godina, i Petra Karađorđevića (39).

Svadbeno veselje, kao i prethodna veridba, priređeno je po narodnoj tradiciji, s mnogobrojnim gostima koji su jedva mogli da se smeste na mali prostor Cetinja.

Kneževski par se nastanio na Cetinju, gde su u miru podizali svoju decu. Zorka je rodila petoro dece – Jelenu, Milenu, Đorđa, Aleksandra i Andreja, ali je druga ćerka, nažalost, preminula u najranijem detinjstvu.

Pročitajte još:

Prošao je vek od smrti kralja Petra Prvog Karađorđevića: Služi se liturgija na Oplencu

Njena glavna želja i preokupacija za života bila je da njen suprug postane kralj Srbije, ali to, ipak, nije dočekala, jer je preminula 16. marta 1890. godine, i to na porođaju poslednjeg sina Andreje, koji je takođe preminuo nekoliko dana posle.

Sahranjena je na Cetinju, kod Manastira Svetog Petra. Njeni zemni ostaci preneti su 1912. godine u mauzolej Karađorđevića na Oplencu, gde je izgrađena i zadužbina kralja Petra, Crkva Svetog Đorđa.

Pratite sve vesti iz Srbije i sveta na našem Telegram kanalu.

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi