Stanislav Binički: Tajanstvena gramofonska ploča i besmrtni "Marš na Drinu"

Stanislav Binički je bio poznati srpski kompozitor, dirigent i pedagog. Smatran je jednim od napoznatijih srpskih kompozitora klasične muzike. Napisao je najizvođeniju kompoziciju na ovim prostorima „Marš na Drinu“ i prvu srpsku operu „Na Uranku“, po tekstu Branislava Nušića. Napisao je i sedam pesama „Mijatovke“, posvećenih poznatom srpskom tenoru Mijatu Mijatoviću. Bio je poznat po tome što je za svoje kompozicije koristio folklorne motive.

Autor je većeg broja kompozicija za vojne duvačke orkestre: uvertire „Iz mog zavičaja“, ciklusa narodnih pesama u obradi „Na Liparu“, ciklusa „Pesme iz Južne Srbije“ i pomenute „Mijatovke“, „Paradni marš“… Smatra se da „Marš na Drinu“ Binički posvetio pukovniku Stojanoviću, koji je poginuo u Kolubarskoj bici. Komponovao je muziku za bajku „Ljiljan i omorika“, uvertiru za Vojnovićev „Ekvinocio“, muziku za pozorišne komade „Put oko sveta“, „Nahod“, „Tašana“ i mnoge druge.

Život i rad Stanislava Biničkog

Stanislav Binički je rođen u mestu Jasika, kod Kruševca, na današnji dan, 27. jula 1872. godine. Osnovnu školu je završio u rodnom mestu, a gimnaziju je pohađao u Nišu i Beogradu. Tu je svirao violinu i flautu. Tada je njegov talenat za muziku došao do izražaja. U đačkom orkestru je komponovao kraće pesme za solo pevanje i hor.

Upisao je prirodno-matematički odsek na Filozofskom fakultetu u Beogradu 1890. godine. Studentske dane je provodio pevajući u horu „Obilić“ kojim upravlja Josif Marinković i u „Beogradskom pevačkom društvu“ kojim upravlja Stevan Mokranjac. Osnovao je „Akademsko muzičko društvo“.

Zaposlio se u gimnaziji u Leskovcu kao profesor matematike, ali je predavao i pevanje, violinu i flautu. Obnovio je pevačko društvo „Branko“ i postao je horovođa. Tada je komponovao zbirku „Pesme iz okoline Leskovca“. 1896. godine dobio je stipendiju Ministarstva prosvete za školovanje u Minhenu, gde je studirao kompoziciju i solo pevanje. Nastupao je na više koncerata kao dirigent i solo pevač. Tu je komponovao pesme za hor sa stihovima nemačkih pesnika. U Minhenu se oženio koleginicom Fridom Blank. Akademiju je završio 1899. godine.

Vratio se u Beograd gde je postao vojni kapelnik i referent za muziku. Pošto je bio na visokom položaju osnovao je prvi simfonijski orkerstar „Beogradski vojni orkestar“, u kojem je dirigovao do 1903. godine. Njegove obaveze su bile da ispunjava muzičke zahteve dvora i vojske, da diriguje na balovima i da svira u pozorištu. Prvi koncert sa ovim orkestrom održao je 1899. godine, tokom koje je zajedno sa Stevanom Mokranjcem i Cvetkom Manojlovićem osnovao „Srpsku muzičku školu“. Binički je u njoj radio kao nastavnik pevanja.

Veoma često je priređivao koncerte koji su bili održavani u bašti kafane „Kolarac“. Još uvek odišući tragovima otomanskih porobljivača, Beograd je radoznalo dočekao nov muzički dah koji je Binički unosio izvođenjem svojih i kompozicija inostranih autora. Priređujući koncerte na kojima je izvođena popularna muzika, kao i simfonijske koncerte na kojima su izvođena i dela starih majstora, Binički je edukovao i muzičare i tadašnju publiku, te pedagoški delovao na sve koji su bili spremni i voljni da prime nešto novo.

Prvu srpsku operu „Na uranku“, napisao je 1903. godine, a krajem te godine, 20. decembra, ova opera je prvi put izvedena u Narodnom pozorištu u Beogradu. U njoj je opisana ljubavna priča Stanke i Radeta u jednom srpskom selu pod Turcima.

Godine 1904. „Beogradski vojni orkestar“ je ukinut, a Binički je osnovao „Muziku kraljeve garde“. Ovaj orkestar je pretvorio u prvu beogradsku filharmoniju. Držao je koncerte u Skoplju, Novom Sadu, Zemunu i Somboru. Iste godine je postao i pevač i dirigent pevačkog društva „Stanković”. Prvi svetski rat je označio prekid svakog kulturnog razvoja, pa i muzičkog. U ratu je uništen skoro ceo notni arhiv, a mnogi instrumenti su bili oštećeni. Međutim, ovo ne sprečava Biničkog da ponovo okupi svoj orkestar i da održava koncerte za bolesnike i ranjenike. Upravo tada je nastala čuvena kompozicija „Marš na Drinu”, inspirisana uspesima naših vojnika.

Kruna svih dotadašnjih uspeha Stanislava Biničkog bilo je izvođenje „IX Betovenove simfonije“ za solo glasove, hor i orkestar, koje se odigralo 5. aprila 1910. godine u Narodnom pozorištu, uz učešće, za tu priliku, specijalno pripremljenog orkestra od 75 muzičara, koga su mahom činili muzičari Orkestra kraljeve garde, i preko 120 članova horskog ansambla, sačinjenog od članova više pevačkih društava. Binički je rukovodio tromesečnim pripremama i na kraju, samim izvođenjem. O utisku sa te večeri, pored ostalih, reči hvale napisao je u „Srpskom književnom glasniku“ i kompozitor i dirigent Stevan Hristić: „Najzad je Beograd čuo „IX Betovenovu simfoniju“. Koliko rada! Koliko priprema! I koliko uzbuđenja. O izvođenju kod nas može se reći samo dobro, s obzirom na naše muzičke prilike. Gospodin Binički je dao upravo više no što naša muzička sredina može dati. Jer, on je stvorio naročitu priliku, naročiti hor i naročiti orkestar. Sve ovo mi u našim običnim prilikama nemamo“.

Godine 1915 Binički je zajedno sa vojskom prešao preko Albanije. Na tom teškom putu stradaju mnogi muzičari, izgubljena je kompletna muzička arhiva Orkestra kraljeve garde, kao i veći deo instrumenata. Dolaskom na Krf, Binički se angažovao na reorganizaciji ansambala, nabavci novih instrumenata i obnovi notne arhive. Krenulo se od prepisivanja muzičkih partitura i raspisivanja kompozicija po orkestarskim deonicama, kako bi vojne muzike što pre započele svoj rad. Spremnost vojnog vrha da u najkraćem roku sprovede reorganizaciju orkestara ukazuje na visoku svest o značaju delovanja vojne muzike u ratnim uslovima. Orkestarski zvuk na bojnom polju snažno je podupirao moralnu snagu vojske i naroda i negovao veru u osnovne nacionalne vrednosti. Koncerti za vojnike i ranjenike naše i savezničke vojske, dobrotvorne priredbe za izbeglice, porodice poginulih, za Crveni krst, nastupi sa srpskim pozorištima u izbeglištvu, počasti prilikom obeležavanja crkvenih i državnih praznika, predstavljali su vid muzičkog delovanja u okviru kog je bilo potrebno razvijati svest o osećanju nacionalne pripadnosti i rodoljublja i potrebi očuvanja sopstvene kulture.

U septembru 1916. godine Binički je otišao u Pariz gde je održao tri koncerta koji su izazvali opšte oduševljenje. Na molbu Francuske vlade, Binički je sa svojim orkestrom napravio turneju po čitavoj Francuskoj. Primljen je u Udruženje muzičara Francuske 1917. godine. Tri godine kasnije napušta vojsku i zapošljava se u Ministarstvu prosvete. Iste godine, u teškom posleratnom periodu, izvedena je premijera opere „Madam Baterflaj” kojom je dirigovao.

Stanislav Binički je bio uvažena ličnost kada je, krajem tridesetih godina 20. veka, pozvan da po prvi put čuje novopostavljena zvona na novoj, upravo završenoj crkvi Svetog Aleksandra Nevskog na Dorćolu, u Beogradu. Prema zapisu u crkvenom letopisu Binički je, slušajući, u oduševljenju uzviknuo: „Eto konačno i Beograd dobi prava crkvena zvona.”

Stanislav Binički se povukao iz javnog života 1924. godine da bi se u tišini, u punoj životnoj snazi, posvetio stvaranju. Dvadesetpetogodišnjica njegovog umetničkog rada obeležena je 3, 4. i 5. februara 1924. godine, proslavom u kojoj su učestvovala sva beogradska pevačka društva, celokupni muzički ansambl Opere i mnogi značajni umetnici tog doba. Iskazujući mu poštovanje i divljenje, umetnici-izvođači su pred beogradskom publikom, tom prilikom, izveli gotovo kompletan kompozitorski opus Stanislava Biničkog.

Horizont muzičkog polja na kojem je Binički delovao i stvarao nesaglediv je, a zasluge i značaj njegove muzičke delatnosti nisu dovoljno istaknute. U decenijama nakon Drugog svetskog rata, gotovo da je zaboravljeno njegovo stvaralaštvo i doprinos razvoju srpske muzičke kulture. Bila je potrebna distanca, i vremenska i fizička, da bismo se prisetili ko je osnovao prvu srpsku muzičku školu, prvi srpski simfonijski orkestar, nacionalnu Operu, ko je tvorac prve srpske opere. Postignuća i stepen njegove posvećenosti radu ne ostavljaju sumnju da je, ono što je radio, činio iz ogromne ljubavi prema muzičkoj umetnosti i sredini za koju ga je prikovala.

Februara 2008. godine u Beogradu je pronađena gramofonska ploča izdavača Concert Gramophone Record ( snimak iz perioda oko 1910.), sa snimkom vojne kapele kojom diriguje Stanislav Binički. Ploča se danas nalazi u fondu Narodne biblioteke Srbije.

U njegovoj rodnoj Jasici kod Kruševca svake godine se održava muzička manifestacija „Dani Stanislava Biničkog“, u okviru koje nastupaju mnogi ugledni solisti i ansambli.

Preminuo je tiho i nezapaženo 15. februara 1942. godine, u Beogradu.

Marš na Drinu

“Marš na Drinu” je pesma koja predstavlja nezaobilazni deo srpskog kulturnog nasleđa i tokom svog nebrojanog izvođenja ona se nadograđivala, modifikovala i menjala u motivacijskom, simboličnom smislu, jer, iako su tekst i melodija ostali isti, ona je godinama dobijala novo značenje i novo mesto u kulturi sećanja srpskog naroda i prevazišla je svoju prvobitnu simboliku i tematsku vezanost za bitke na Ceru i pobede u Prvom svetskom ratu. Ova pesma je simbol ujedinjenja Srba, simbol snage i istrajnost u borbi za slobodu, simbol junačkog duha, a pre svega mira.

„Marš“ je napisan, odmah nakon bitke na planini Cer, početkom Prvog svetskog rata, kada je malobrojna srpska vojska odnela neverovatnu pobedu nad austrougarskom silom. U toj bici 1914. godine, poginuo je i komandant Miloje Stojanović Brka koji je predvodio čuveni Gvozdeni puk, a Binički je, oduševljen hrabrošću ovog junaka i njegovoj položenoj žrtvi, posvetio baš njemu predivnu kompoziciju.

Pročitajte još

Ko je bila Betovenova Eliza: Misterija iza jedne od najlepših kompozicija u istoriji

Kasnije, Solunci – srpski ratnici, povučeni u brdima bodreći svoje saborce i sebe svirali su ovu koračnicu nadajući se da će završiti što brže svoju časnu bitku. „Marš na Drinu” je bila njihova pesma.

Poznato je čak 59 verzija ove kompozicije.

Pratite sve vesti iz Srbije i sveta na našem Telegram kanalu.

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi