Miloš Forman: Oskarovac po kome je nazvan asteroid

Svetsku kinematografiju 20. i 21. veka obeležili su filmovi Miloša Formana češkog i američkog režisera, scenariste, glumca i profesora koji je rođen na današnji dan 1932. godine.

Forman je bio sin Ane Forman, koja je vodila letnji hotel, i Rudolfa Formana, profesora. Roditelji su mu bili protestanti. Otac mu je uhapšen za deljenje zabranjenih knjiga tokom nacističke okupacije i umro je 1944. u Buhenvaldu, a majka mu je umrla u Aušvicu 1943. godine. Forman je za to vreme živeo kod rodbine i tek kasnije otkrio da je njegov pravi otac bio jevrejski arhitekta.

Nakon rata, pohađao je nastavu na Koledžu “Kralj Džordž”, gde su mu kolege bile Vaclav Havel i braća Mašin. Kasnije je studirao scenografiju na Akademiji muzičkih umetnosti u Pragu.

Kad je počelo buđenje češke demokratije početkom šezdesetih pro­­šlog veka, Forman je zablistao sa filmovima “Kon­­kurs”, “Crni Petar”, “Ljubavi jedne plavuše”, “Gori, moja gospođice”, donoseći razornu lakoću filmskog pripovedanja, neodoljiv humor u ravni svakidašnjeg života, nešto što se nadovezivalo na veliku češku tradiciju Čapekove i Hašekove smehotvornosti.

Forman je režirao nekoliko filmova u Čehoslovačkoj, međutim, kada su vojne snage Sovjetskog Saveza i Varšavskog pakta 1968. godine ušle u Prag da bi prekinule “Praško proleće”, on je već bio u Parizu pregovarajući oko snimanja svog prvog američkog filma. Filmski studio u kojem je radio u Pragu ga je otpustio, uz tvrdnje da bespravno boravi van zemlje. Preselio se u Njujork, gde je kasnije počeo da radi kao predavač na Univerzitetu Kolumbija.

Uprkos početnim teškoćama u tuđoj zemlji, postigao je zavidan uspeh 1975. godine filmskom adaptacijom romana Kena Kizija “Let iznad kukavičjeg gnezda” koja je nagrađena sa pet Oskara od kojih je jedan bio i za režiju. Taj film, uz “Dogodilo se jedne noći” (1934) i “Kad jaganjci utihnu” (1991), jedino je ostvarenje koje je osvojilo Oskare u svih pet glavnih kategorija.

Godine 1979. režira čuveni klasik “Kosa” kojim je dao omaž sociopolitičkom konfliktu u SAD- znak protivljenja ratu u Vijetnamu. Film je naišao na odlične kritike i iste godine je prikazan na Filmskom festivalu u Kanu.

Forman je pet godina kasnije, ljubitelje sedme umetnosti oduševio ostvarenjem “Amadeus”. Taj film je osvojio osam Oskara, uključujući i one za najbolji film i glavnu mušku ulogu, a ukupno je sakupio 32 nagrade na festivalima širom sveta.

Godine 1977. Forman je postao naturalizovani državljanin SAD, a iste godine dobio je nagradu Kristalni globus za izuzetan doprinos svetskoj kinematografiji na Međunarodnom filmskom festivalu u Karlovim Varima.

U njegove kasnije uspehe spada i “Narod protiv Larija Flinta”, koji je bio predložen za Oskara za najbolju režiju, a osvojio je nagradu Zlatni globus.

Forman se 2000. godine oprobao i kao glumac u režiserskom debiju Edvarda Nortona “Čuvajući veru”.

Norton je nazvao Formana “jednim od svojih istinskih umetničkih heroja, ne samo zato što je bio divan reditelj već i zbog sposobnosti da održava to nesputano uverenje da individualni čovekov duh može da trijumfuje nad institucijama represije i ubeđenje da umetnost može i mora da igra ulogu u toj borbi za zdravo društvo.”

– Bio je zaraženi optimista i ljubitelj života, uprkos tome što su mu oba roditelja stradala od nacista dok je bio dečak i što je u mladosti živeo kao umetnik pod kafkijanskim represijama totalitarne države – rekao je Norton.

Zanimljivo je da je asteroid 11333 Forman dobio ime po Milošu Formanu.

Slavni režiser ima i nekoliko bliskih iskustava sa našom sredinom: uz premijeru “Svlačenja” na beogradskom Festu, Miloš Forman i Bak Henri saučestvovali su u nastanku filma “Nedostaje mi Sonja Heni”, po ideji Branka Vuićevića u režiji Karpa Godine. Desetak godina kasnije, takođe na Festu, uz premijeru “Narod protiv Larija Flinta”, Institut za film promovisao je biografiju Miloša Formana koju je napisao Antonjin Lim. Dve godine ranije, kao predsednik kanskog žirija, Miloš Forman prepoznao je vrednosti filma koji je na Kroazeti bio prikazan u četiri popodne i dodelio Emiru Kusturici “Zlatnu palmu”.

– Podsmevao se glupostima, ali je razumeo malog čoveka koji pije pivo, živi u provinciji i trpi egzistencijalne jade, dok je u Americi izvodio dokaz da su ludaci na slobodi, a pametni u ludnici. On je ocenio da je u životu bez iluzija i filmovima koji su uvek bili veći od života, tipičan Čeh sa vidljivom ironičnom distancom, stvorio velika dela evropske filmske kulture, a onda, u Americi, velika dela američke kinematografije. Malo kome je to uspelo, čak ni bečki Jevreji koji onomad stvoriše Holivud, nisu sintetisali iskustvo evropskog egzistencijalizma i američkog sna kojeg je trebalo uspešno idealizovati. Ne postoje reditelji kao što je bio Miloš Forman – govorio je Kusturica.

Pročitajte još

Alfred Hičkok: Ljudi vole da osete užas i strah, zato se uvek postaraj da publika pati što više

Razgovori na “Kustendorfu”: Kusturica i Končalovski o tajnama filma

Zaista, Forman je po mnogo čemu svakako jedinstvena pojava u istoriji kinematografije. Ne postoji primer reditelja koji je sa toliko uspeha radio u dva različita politička sistema, praveći izuzetne filmove “iza gvozdene zavese” u rodnoj Čehoslovačkoj kao uvertiru bajkovite karijere na Zapadu.

Režirao je remek-dela koja su komunicirala sa najširom publikom, istovremeno je bio i društveno kritičan i nagrađivan i slavljen.

Miloš Forman je preminuo 13. aprila 2018. godine u Danberiju u Okrugu Ličfild (Konektikat, Sjedinjene Američke Države).

Pratite sve vesti iz Srbije i sveta na našem Telegram kanalu.

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi