Eksplozija posle 8 decenija sukoba! Kako je Kašmir postao tačka razdora između Indije i Pakistana

Pakistan i Indija eskaplirali su tenzije tokom noći ispalivši projektile jedno na drugo i sukobivši se na Liniji kontrole, defakto granice u Kašmiru, na kojoj su se i tokom prethodnih dana vodile borbe, a do najnovijeg sukoba došlo je nakon napada u Pahalgamu, u kom je 22. aprila ubijeno 26 civila.

Od tada su visoki članovi pakistanske vlade i vojni zvaničnici održali više konferencija za novinare na kojima su tvrdili da imaju "verodostojne informacije" da je indijski vojni odgovor neizbežan, što se i desilo u noći 7. maja, kada je Indija izvršila napade na nekoliko lokacija u Pakistanu, nakon čega je ubrzo usledila odmazda skoro istom merom.

Ovo nije prvi put da  dve najveće zemlje Južne Azije, koje zajedno imaju više od 1,6 milijardi stanovnika, što je oko jedne petine svetske populacije, ulaze u rat.

U srži njihovog dugogodišnjeg neprijateljstva leži status slikovite doline Kašmira, oko koje su Indija i Pakistan vodili tri od četiri prethodna rata. Od sticanja nezavisnosti od britanske vlasti 1947. godine, obe zemlje kontrolišu delove Kašmira, dok Kina kontroliše treći deo, ali i Pakistan i Indija i dalje polažu pravo na njega u celosti.

Šta je zapravo koren sukoba i zašto Indija i Pakistan nastavljaju da se bore oko Kašmira skoro osam decenija nakon sticanja nezavisnosti?

Šta je uzrok najnovijih tenzija?

Indija je nagovestila da veruje da je Pakistan indirektno podržao napad u Pahalgamu, što Islamabad oštro negira. Obe zemlje su se upustile u međusobne diplomatske udare, uključujući ukidanje viza za međusobne građane i povlačenje diplomatskog osoblja.

Tanjug/AP Photo

Indija je suspendovala učešće u Sporazumu o vodama Inda, dogovoru o korišćenju i distribuciji vode sa Pakistanom. Pakistan je zauzvrat zapretio da će odustati od Sporazuma iz Simle, koji je potpisan u julu 1972. godine, sedam meseci nakon što je Islamabad odlučno izgubio rat 1971. godine, koji je doveo do stvaranja Bangladeša. Sporazum iz Simle je od tada bio temelj odnosa Indije i Pakistana. On reguliše vezu između Indije i Pakistana i definiše posvećenost rešavanju sporova mirnim putem.

U sredu je državni sekretar Sjedinjenih Američkih Država Marko Rubio pozvao pakistanskog premijera Šehbaza Šarifa i indijskog ministra spoljnih poslova Subrahmanjama Džaišankara kako bi pozvao obe zemlje da zajedno rade na "deeskalaciji tenzija i održavanju mira i bezbednosti na jugu Azije".

Američki ministar odbrane Pit Hegset takođe je u četvrtak pozvao indijskog ministra odbrane Radžnata Singa kako bi osudio napad.

Šta je u srži sukoba oko Kašmira?

Smešten na severozapadu Indijskog potkontinenta, region se prostire na 222.200 kvadratnih kilometara, u njemu živi oko četiri miliona ljudi u delu kojim upravlja Pakistan i 13 miliona u Džamuu i Kašmiru, delu kojim upravlja Indija.

Stanovništvo je pretežno muslimansko. Pakistan kontroliše severne i zapadne delove, naime Azad Kašmir, Gilgit i Baltistan, dok Indija kontroliše južne i jugoistočne delove, uključujući Kašmirsku dolinu i njen najveći grad Srinagar, kao i Džamu i Ladak.

Google Maps

Kraj britanske kolonijalne vladavine i podela Britanske Indije u avgustu 1947. doveli su do stvaranja Pakistana sa muslimanskom većinom i Indije sa hinduističkom većinom.

U to vreme, kneževskim državama poput Džamua i Kašmira data je mogućnost da se pridruže bilo kojoj od ovih zemalja. Sa skoro 75 procenata muslimanskog stanovništva, mnogi u Pakistanu verovali su da će se region prirodno pridružiti toj zemlji.

Na kraju krajeva, Pakistan pod Muhamedom Alijem Džinom stvoren je kao domovina za muslimane, iako je većina muslimana koja se zadesila u Indiji nakon podele ostala u toj zemlji, gde su Mahatma Gandi i prvi premijer nezavisne Indije Džavaharlal Nehru, izgradili temelje sekularne države.

Kašmirski maharadža je u početku tražio nezavisnost od obe zemlje, ali je kasnije odlučio da se pridruži Indiji nakon invazije Pakistana, što je pokrenulo prvi rat od 1947. do 1948. godine. Linija prekida vatre uspostavljena nakon toga formalizovana je kao linija primirja u sporazumu u Simli.

Uprkos tome, obe zemlje nastavljaju da polažu pravo na ceo region, uključujući, u slučaju Indije, Aksai Čin, kojim upravlja Kina na istočnoj strani.

Šta je pokrenulo prvi indijsko-pakistanski rat 1947. godine?

Vladajući hinduistički maharadža Kašmira bio je Hari Sing, čiji su preci preuzeli kontrolu nad regionom u okviru sporazuma sa Britancima 1846. godine.

AP Photo/Channi Anand

U vreme podele Sing je u početku nastojao da zadrži nezavisnost Kašmira i od Indije i od Pakistana.

Ali do tada među propakistanskim stanovnicima Kašmira izbila pobuna protiv njegove vladavine. Naoružane grupe iz Pakistana, uz podršku vlade novoformirane države, izvršile su invaziju i pokušale da preuzmu region.

Šeik Abdulah, najistaknutiji kašmirski lider u to vreme, protivio se napadu koji je podržao Pakistan. Hari Sing je od Indije tražio vojnu pomoć.

Nehruova vlada je intervenisala protiv Pakistana, ali pod uslovom da maharadža potpiše instrument o pristupanju kojim se Džamu i Kašmir spajaju sa Indijom. U oktobru 1947. godine Džamu i Kašmir su zvanično postali deo Indije, što je Nju Delhiju dalo kontrolu nad Kašmirskom dolinom, Džamuom i Ladakom.

Indija je optužila Pakistan da je agresor u sukobu, što je Pakistan negirao, i iznela je slučaj u Ujedinjenim nacijama u januaru 1948. godine. Usvojena je ključna rezolucija u kojoj se navodi: "Pitanje prisajedinjenja Džamua i Kašmira Indiji ili Pakistanu treba da se reši demokratskim metodom slobodnog i nepristrasnog plebiscita." Skoro 80 ​​godina kasnije referendum nije održan.

Prvi rat oko Kašmira konačno je završen prekidom vatre uz posredovanje UN, a 1949. godine dve zemlje su formalizovale liniju prekida vatre prema sporazumu potpisanom u Karačiju, tadašnjoj prestonici Pakistana. Nova linija je podelila Kašmir između delova pod kontrolom Indije i Pakistana.

Kako se situacija promenila nakon sporazuma iz 1949. godine?

AP Photo/Dar Yasin

Do 1953. godine šeik Abdulah je osnovao Nacionalnu konferenciju Džamua i Kašmira (JKNC) i pobedio na državnim izborima u delu Kašmira kojim je upravljala Indija.

Međutim, sve veće interesovanje za traženje nezavisnosti od Indije dovelo je do toga da ga indijske vlasti uhapse. Godine 1956. Džamu i Kašmir je proglašen "sastavnim" delom Indije.

U septembru 1965. godine, manje od dve decenije nakon sticanja nezavisnosti, Indija i Pakistan su ponovo zaratili oko ovog regiona.

Pakistan se nadao da će pomoći i podstaći lokalni ustanak u Kašmiru, ali rat se završio pat-pozicijom, jer su obe strane pristale na prekid vatre pod nadzorom UN.

Kako je Kina dobila deo Kašmira?

Region Aksaj Čin na severoistoku regiona nalazi se na nadmorskoj visini od 5.000 metara i kroz istoriju je bio teško dostupna, jedva naseljena teritorija koja se u 19. i početkom 20. veka nalazila na granici Britanske Indije i Kine.

To je bio deo kraljevstva koji je kašmirski Hari Sing nasledio postigavši sporazum sa Britancima iz 1846. godine. Barem do 1930-ih kineske mape su takođe prepoznavale Kašmir kao deo koji je južno od linije Ardag-Džonson koja je označavala severoistočnu granicu Kašmira.

Tanjug/AP Photo/K.M. Chaudary

Nakon 1947. godine i Singovog prisajedinjenja Indiji, Nju Delhi je Aksai Čin smatrao delom svoje teritorije. Ali početkom 1950-ih Kina, tada pod komunističkom vlašću, izgradila je masivni auto-put dug 1.200 kilometara koji povezuje Tibet i Sinđang i prolazi kroz Aksai Čin.

Indija je bila zatečena nespremna - pusta regija do tada nije bila bezbednosni prioritet. Godine 1954, Nehru je pozvao na formalizaciju granice prema liniji Ardag-Džonson - u stvari, priznajući Aksai Čin kao deo Indije.

Međutim, Kina je insistirala da Britanci nikada nisu razgovarali o liniji Ardag-Džonson i da Aksai Čin pripada njoj prema alternativnoj mapi. Najvažnije je, međutim, da je Kina već zagazila na teren u Aksai Čina zbog auto-puta.

U međuvremenu, Pakistan i Kina su takođe imali razmirice oko toga ko kontroliše šta u delovima Kašmira. Tek početkom 1960-ih postigli su sporazum: Kina se odrekla pašnjaka koje je Pakistan tražio, a zauzvrat, Pakistan je ustupio Kini tanak deo severa Kašmira.

Indija tvrdi da je ovaj sporazum bio nezakonit, jer je, prema Instrumentu o pristupanju iz 1947. godine, ceo Kašmir pripadao njoj.

Šta se desilo dalje između Indije i Pakistana?

Još jedan rat usledio je u decembru 1971, ovog puta oko onoga što je tada bilo poznato kao Istočni Pakistan, nakon narodne pobune bengalskih nacionalista koje je podržavala Indija protiv pakistanske vlasti. Rat je doveo do stvaranja Bangladeša. Više od 90.000 pakistanskih vojnika zarobila je Indija kao ratne zarobljenike.

Tanjug/Inter Services Public Relations via AP

Sporazum iz Simle pretvorio je liniju prekida vatre u LoK, defakto, ali ne i međunarodno priznatu granicu, što je ponovo dovelo u pitanje status Kašmira.

Nakon odlučujuće pobede Indije 1971. godine i usred rastućeg političkog uticaja premijerke Indire Gandi, Nehruove ćerke, tokom 1970-ih Abdulah je odustao od svog zahteva za plebiscitom i pravom kašmirskog naroda na samoopredeljenje.

Godine 1975. potpisao je sporazum sa Gandijevom, kojim je priznao prisajedinjenje Kašmira, kojim je upravljala Indija, Indiji, uz zadržavanje poluautonomnog statusa prema članu 370 indijskog Ustava. Kasnije je služio kao glavni ministar regiona.

Šta je dovelo do obnove težnje ka nezavisnosti Kašmira 1980-ih?

Kako su se jačale veze između Abdulahove Nacionalne konferencijske partije i vladajuće indijske Nacionalne kongresne partije, rasla je i frustracija među Kašmircima u Kašmiru koji je kontrolisala Indija, koji su smatrali da se socioekonomski uslovi nisu poboljšali u regionu.

Razvijale su se i separatističke grupe poput Oslobodilačkog fronta Džamu-Kašmira, koji je osnovao Makbul Bat.

Tanjug/AP Photo

Indijske tvrdnje o demokratiji u Kašmiru posustale pred rastućom podrškom naoružanim grupama. Prekretnica su bili izbori za državno zakonodavno telo 1987. godine, na kojima je Abdulahov sin, Faruk Abdulah, došao na vlast, ali koji su široko smatrani teško nameštenim kako bi se sprečio ulazak popularnih antiindijskih političara.

Indijske vlasti su pokrenule oštre mere protiv separatističkih grupa, za koje je Nj Delhi tvrdio da ih je podržavala i obučavala pakistanska vojna obaveštajna služba. Pakistan je, sa svoje strane, dosledno tvrdio da pruža samo moralnu i diplomatsku podršku, podržavajući "pravo Kašmiraca na samoopredeljenje".

Godine 1999. izbio je sukob u Kargilu, gde su se indijske i pakistanske snage borile za kontrolu nad strateški važnim teritorijama duž linije kontrole. Indija je na kraju povratila izgubljenu teritoriju i vraćen je status kvo pre sukoba. Ovo je bio treći rat oko Kašmira.

Kako su se tenzije oko Kašmira eskalirale od tada?

U narednim godinama došlo je do postepenog smanjenja direktnih sukoba, uz potpisivanje višestrukih primirja. Međutim, Indija je značajno pojačala vojno prisustvo u dolini.

Tenzije su se ponovo rasplamsale 2016. godine nakon ubistva Burhana Vanija, popularne separatističke ličnosti. Njegova smrt dovela je do porasta nasilja u dolini i češćih razmena vatre duž linije kontrole.

AP Photo/Dar Yasin

Veliki napadi u Kašmiru pod indijskom upravom, uključujući one u Patankotu i Uriju 2016. godine, bili su usmereni na indijske snage, koje su okrivile oružane grupe koje podržava Pakistan.

Do najozbiljnije eskalacije došlo je u februaru 2019. godine kada je konvoj indijskih paravojnih snaga napadnut u Pulvami, ubivši 40 vojnika i dovevši dve nacije na ivicu rata.

Šest meseci kasnije indijska vlada pod premijerom Narendrom Modijem jednostrano je ukinula Član 370, lišavajući Džamu i Kašmir poluautonomnog statusa. Pakistan je osudio taj potez kao kršenje sporazuma u Simli.

Odluka je dovela do velikih protesta u dolini. Indija je rasporedila 500.000 do 800.000 vojnika, stavila region pod blokadu, ugasila internet usluge i pritvorila hiljade ljudi.

Indija insistira da je Pakistan kriv za tekuću krizu u Kašmiru. Optužuje Pakistan da finansira i obučava oružane grupe sa sedištem u Pakistanu koje su preuzele odgovornost za višestruke napade u delu Kašmiru kojim upravlja Indija. Neke od ovih grupa Indija, SAD i drugi optužuju i za napade na druge delove Indije, kao što je bio slučaj tokom napada na Mumbaj, finansijsku prestonicu Indije 2008. godine, kada je najmanje 166 ljudi ubijeno tokom tri dana.

Pakistan i dalje negira da podstiče nasilje u delu Kašmira koji kontroliše Indija i umesto toga ukazuje na široko rasprostranjeno negodovanje među lokalnim stanovništvom, optužujući Indiju za nametanje oštre i nedemokratske vlasti u regionu. Islamabad kaže da samo diplomatski i moralno podržava kašmirski separatizam.

Bonus video

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi