Strašne sudbine srpskih patrijarha: Progonili ih Turci, hapsili Nemci a jednog čak i otrovali

Na čelu Srpske pravoslavne nalazili su se patrijarsi koji su često živeli u izazovnim i teškim vremenima. Crkva je uvek delila sudbinu naroda i izazove prošla turski zulum, dva svetska rata, raspad Jugoslavije, a u novije vreme suočena je i sa veliki gubicima zbog koronavirusa. Zbog toga su pojedini patrijarsi imali veoma zanimljive biografije i neobične sudbine.

Jedan od najznačanijih poglavara, a prema nekim hroničarima i najznačajniji posle osnivača Svetog Save, jeste patrijarh srpski Makarije Sokolović. On je bio arhiepiskop pećki i patrijarh srpski u vremenu od 1557. do 1571. godine. Obnovio je Srpsku patrijaršiju sa središtem u Peći i obezbedio njen opstanak, nakon što su u vreme nakon turskog osvajanja Smedereva i smrti srpskog patrijarha Arsenija II, njene eparhije dospele pod jurisdikciju Ohridske arhiepiskopije.

Njegov bliži rođak bio je turski veliki vezir Mehmed-paša Sokolović koji je imao zasluge za obnavljanje Pećke patrijaršije. Patrijarh Makarije je od sultana dobio sve povlastice koje je imao carigradski patrijarh: upravljanje crkvenom imovinom, naplaćivanje crkvenih dažbina, nasleđivanje imovine onih koji su umrli bez naslednika, potvrđivanje pravila svih esnafskih organizacija, suđenje u bračnim sporovima i predmetima krivične prirode.

Za njegovo vreme obnovljeni su i manastiri  Gračanica, Studenica, Pećka patrijaršija, Budisavci na Kosmetu. U manastirima je oživela ikonopisačka i prepisivačka delatnost. Zbog bolesti povukao se sa trona 1571. godine predajući patrijaršijski tron svom sinovcu Antoniju Sokoloviću. Umro je 1574. godine. Srpska pravoslavna crkva ga proslavlja kao svetitelja 30. avgusta po julijanskom tj. 12. septembra po gregorijanskom kalendaru.

Prva velika seoba Srba

Još jedan srpski patrijarh je imao značajnu istorijsku ulogu. To je predvodnik Prve velike seobe Srba Arsenije III Crnojević (Čarnojević) koji je bio arhiepiskop pećki i patrijarh srpski od 1674. do 1690. godine  a potom crkveni poglavar pravoslavnih Srba u Habzburškoj monarhiji od 1690. do 1706. godine. Na osnovu privilegija koje je dobio za srpski narod od Leopolda I, izvršio je prvu organizaciju Srpske crkve na području Austrijskog carstva.

Kada su Turci su potisnuli vojsku Habzburške monarhije, u kojoj su se nalazili i Srbi, patrijarh Arsenije III je video da se carska vojska povlači i krenuo sa velikim brojem ljudi prema Beogradu. Na vest da Turci napreduju prema Beogradu, a carska vojska odstupa, patrijarh je odlučio da spasi ono što se spasiti može. Sazvao je u Beogradu crkveno-narodni sabor. Odlučeno je da se u Beč pošalje episkop jenopoljski Isaija da utvrdi uslove pod kojima će pravoslavni Srbi živeti u Austriji. Zahtevalo se da srpska crkva u novoj zemlji dobije onaj položaj koji je imala pod Turcima. Odgovor na ove zahteve je povelja cara Leopolda I od 21. avgusta 1690.

Iseljavanje je u najvećim razmerama bilo sa Kosmeta, doline Morave, topličkog i jednog dela vranjskog okruga. Pretpostavlja se da je oko 37.000 porodica prešlo preko Save i Dunava na teritoriju Habzburške monarhije.

– Arsenije III Čarnojević je najpoznatiji upravo po tome što je vodio narod u izgnanstvo. Jedni kažu da je to bilo dobro, drugi da je to bilo loše. Na jedan način spasao je narod i odveo ih je u Austro-ugarsku, s druge strane odveo je narod sa Kosova i Metohije,  tako je tu teritoriju prepustio Arbanasima. Sve zavisi od tačke gledišta – objašnjava za 24 sedam verski analitičar Draško Đenović.

Sproveo je reorganizaciju pravoslavne crkve u Ugarskoj, Hrvatskoj i Slavoniji, koja je kao sastavni deo Pećke patrijaršije bila organizovana u tim krajevima i za vreme Turaka. Osnivao je nove episkopije, postavljao je episkope i sređivao stanje u srpskoj crkvi. Crnojević je umro u Beču, 28. oktobra 1706. godine, odakle je trudom Isaije Đakovića prenet u Srem i sahranjen u manastiru Krušedol u grobnicu Svetog Maksima.

“Albanska golgota” i misteriozna smrt

Patrijarh srpski Dimitrije je vrhovni poglavar Srpske pravoslavne crkve od 1920. do 1930. godine. Za vreme Prvog svetskog rata prošao je stradanja sa srpskim narodom i vojskom i preko Albanije stigao na Krf. Poznat je kao patrijarh koji je preživeo Albansku golgotu. Njegovo prisustvo je davalo moralnu i duhovnu moć srpskom narodu i vojsci koji su teškim naporom, uspeli da stignu do tog grčkog ostrva.

– Patrijarh Dimitrije je bio prvi patrijarh obnovljene patrijaršije i nije baš bio po volji kralja Aleksandra. On je dva puta bio biran za patrijarha, jer prvi put vlada nije htela da ga prizna. Prvi put je izabran za patrijarha 28. septembra  1920., kada je glasalo 11 od 13 arhijereja, međutim vlada nije priznala taj izbor pa je po drugi put izabran 12. novembra. Za tu priliku je čak bila doneta Uredba o izboru prvog patrijarha ujedinjene Srpske pravoslavne crkve. Znači vlada je čak našla za shodno da donese uredbu o izboru patrijarha, jer su se menjali uslovi pod kojima je biran patrijarh. Međutim bez obzira na promenu uslova, on je bio izabran za patrijarha – navodi Đenović.

Posle završetka Prvog svetskog rata i stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca stekli su se svi uslovi da nekadašnja Pećka patrijaršija bude obnovljena a prvi srpski patrijarh obnovljene patrijaršije bio je tada beogradski mitropolit Dimitrije. U beogradskoj Sabornoj crkvi venčao je kralja Aleksandra I Karađorđevića i kraljicu Mariju 1922. godine. Patrijarh Dimitrije je umro 6. aprila 1930. u Beogradu i sahranjen u manastiru Rakovica.

Trovanje srpskog patrijarha?!

Patrijarh srpski Varnava, svetovno ime Petar Rosić,  koji je inače rođen na današnji dan, je bio patrijarh SPC od 1930. do 1937. godina a Školovao se u Rusiji i u Turskoj. U to vreme pisao je u „Carigradskom glasniku“, jedinom časopisu na srpskom jeziku u Turskom carstvu, upravljao srpskom školom i sarađivao sa Carigradskom patrijaršijom.
Varnava Rosić postao je u pedesetoj godini patrijarh a na čelu SPC bio je samo sedam godina.

Varnava je od rascepkane SPC u šest raznih zakonodavnih, administrativnih, finansijskih i jerarhijskih područja, novim Ustavom crkve i strogim pravilima ustrojio SPC na moderan način i uspeo da je odvoji od države. U njegovo vreme aktiviran je crkveni život, tako da je počela gradnja mnogih hramova, pa je njegovom inicijativom započeta i izgradnja hrama Svetog Save na Vračaru u Beogradu.

Patrijarh Varnava je živeo u teškim i neizvesnim vremenima. Doživeo je dolazak nacista na vlast u Nemačkoj, ubistvo kralja Aleksandra i Španski građanski rat. Pokazao se istrajnim, upornim i čvrstim, naročito prilikom pokušaja stvaranja međunarodnog ugovora o položaju katoličke crkve između Vatikana i Kraljevine Jugoslavije.

Preminuo je iznenada pod misterioznim okolnostima u 57. godini života u Beogradu, 23. jula 1937. godine, u  momentu izglasavanja pomenutog dokumeta odnosno konkordata, u Skupštini Jugoslavije. Konkordat iako izglasan većinom glasova, nikada nije zvanično stupio na snagu.

– Opšte je poznato da je Patrijarh Varnava umro od posledica trovanja, samo je pitanje ko ga je otrovao. Sumnja se u Rusa kuvara koji je nestao odmah nakon trovanja. On je na taj način platio “krvave litije” koje su bile u Beogradu, zato što se on snažno protivio donošenju konkordata. Oštro  se suprotstavio privilegijama koje je skupština Kraljevine Jugoslavije htela da da katoličkoj crkvi. Iako taj slučaj nikada nije rešen, jasno je da je njega vlast uklonila, jer niko drugi nije imao interes da se on ukloni. – rekao je Đenović.

Zarobljeništvo u zloglasnom logoru Dahau

Patrijarh srpski Gavrilo V je bio srpski patrijarh i vrhovni poglavar Srpske pravoslavne crkve od 1938. do 1950. godine. Nasledio je patrijarha Varnavu i bio protivnik potpisivanja Trojnog pakta. On je čak savetovao jugoslovenskoj vladi da ga ne potpisuje. Posle aprilskog bombardovanja Beograda patrijarh se sklonio u manastir Rakovicu, potom u manastir Žiču, a onda u manastir Ostrog gde su ga nemačke vlasti uhapsile 25. aprila 1941.

Iz Ostroga su ga doveli u Beograd, gde je jedno vreme bio zatočen u zatvoru Okružnog suda. Strah okupacione uprave da bi nepovoljan tretman ili smrt bolesnog patrijarha u zatvoru mogli da izazovu revolt u narodu, takođe je uticao na odluku da se patrijarh prebaci u strogi kućni pritvor u manastir Rakovicu, a zatim u manastir Vojlovicu, gde je zajedno sa episkopom žičkim Nikolajem Velimirovićem bio zatočen pod jakom stražom. Kako je rasla opasnost od partizana i Crvene armije, Nemci su 14. septembra 1944. prebacili patrijarha Gavrila i vladiku Nikolaja u koncentracioni logor Dahau. Tamo su oni zatvoreni u posebnom delu za visoke oficire i sveštenstvo, imali su status posebnih zatočenika. Tamo su dočekali oslobođenje logora Dahau.

– Gavrilo Dožić je nasledio je patrijarha Varnavu. Zanimljivo je da je on takođe bio kandidat 1930. godine kada je Varnava izabran za patrijarha. Drugi svetski rat je uglavnom proveo u zarobljeništvu, prvo u manastiru Rakovica, zatim u manastiru Vojlovica kraj Pančeva da bi nakon svega toga završio u logoru Dahau u Nemačkoj. – izjavio je Draško Đenović.

Po završetku rata, zbog nove komunističke vlasti nije mogao odmah da se vrati u zemlju, nego tek 14. novembra 1946. godine. Po jednoj priči kao đak Prizrenske bogoslovije, napao ga je jedan Albanac. Kako ga je Gavrilo oborio, a Albanac je imao nožić, Gavrila je ranio u nogu. Zbog toga ga je rektor bogoslovije Stevan Dimitrijević izgrdio što se svađao i opalio mu je šamar.

– Ljubićeš ti ovu ruku. – rekao mu je mali Gavrilo tada. Stevan je bio dekan Bogoslovskog fakulteta 1938., kada je Gavrilo izabran za patrijarha i pozvan je na ručak.

– Sećaš li se što sam ti nekada rekao? – upitao ga je tada Gavrilo.

– Ma, Gašo, da nisi dobio taj šamar ne bi danas bio patrijarh. – odgovorio mu je Stevan.

Obnovio je Njegoševu kapelu na Lovćenu, koja je od austrougarskog bombardovanja Lovćena 1916. godine, bila jako oštećena. Patrijarh Gavrilo je iznenada umro 7. maja 1950. u Beogradu. Sahranjen je u beogradskoj Sabornoj crkvi, u južnom delu hrama.

Patrijaršijsku vilu ustupio izbeglicama

Patrijarh srpski Pavle  bio je vrhovni poglavar Srpske pravoslavne crkve od 1990. do 2009. godine. Ostao je rano bez oca i majke koji su umrli. On i njegov brat Dušan su ostali sa babom i tetkom, najstarijom očevom sestrom. U Beograd je došao 1936. godine, gde je upisao Bogoslovski fakultet. Tu ga je zatekao Drugi svetski rat.

Početkom rata da bi se izdržavao radio je na beogradskim građevinama, a to mu nije odgovaralo zbog slabog zdravlja. Na poziv svog školskog druga Jeliseja Popovića, koji je bio iguman manastira Svete Trojice, odlazi 1942. u ovaj ovčarsko-kablarski manastir gde je proveo sledeće dve godine rata. U to vreme njegovog brata Dušana ubile su ustaše.

Tokom 1944. zaposlio se kao veroučitelj i vaspitač u domu za decu izbeglu iz Bosne u Banji Koviljači. Kada je decu izvodio na reku jedan dečak je počeo da se davi i Gojko je skočio u hladnu vodu da mu pomogne. Ubrzo je dobio tešku bolest na plućima a lekari su verovali da je tuberkuloza, predviđajući mu još tri meseca života. Otišao je tada u manastir Vujan gde je živeo neko vreme izolovan od ostalih monaha i uspeo je da se izleči od ove bolesti. U znak zahvalnosti izrezbario je i poklonio manastiru drveni krst sa raspećem.

Gojko je zamonašen u manastiru Blagoveštenju 1948. godine i dobio ime Pavle, po apostolu Pavlu. Kao Episkop raško-prizrenski gradio je nove crkve, obnavljao stare i porušene, monašio nove monahe. Starao se o Prizrenskoj bogosloviji, gde je povremeno držao predavanja iz crkvenog pevanja i crkvenoslovenskog jezika. Kao episkop raško-prizrenski svedočio je u Ujedinjenim nacijama pred mnogobrojnim državnicima, o stradanju srpskog naroda na Kosovu i Metohiji. Pisao je izveštaje Svetom sinodu o teškom položaju Srba i pravoslavne crkve na Kosovu i Metohiji.

Pokrenuo je 1993. godine u Beogradu Akademiju za umetnosti i konzervaciju, sa nekoliko odseka , sledećih godina nastava veronauke je vraćena u škole, a  Bogoslovski fakultet u okvire Beogradskog univerziteta iz koga su ga komunističke vlasti izbacile.

24sedam/Katarina Mihajlović

 

– Patrijarh Pavle je bio skroman, njega ovozemajlsko nije privlačilo. On je navikao na skromnost i nikada to nije promenio. To vidimo iz primera da je on patrijaršijsku vilu ustupio za smeštaj izbeglica devedesetih godina. On je ostao da živi u keliji u zgradi Patrijaršije. Ona nije predviđena za svakodnevni život već samo kao gostinska soba – kaže verski analitičar Draško Đenović.

Sa sobom je uvek nosio Sveto pismo i molitvenik. Po Beogradu je išao gradskim prevozom ili peške. Živeo je asketskim životom, sam je šio i krpio odelo i cipele, i obavljao ostale majstorske poslove u Patrijaršiji. Ostao je upamćen i veoma omiljen u narodu zbog svoje skromnosti i mudrosti. Patrijarh srpski gospodin Pavle je preminuo u snu u Beogradu na Vojno-medicinskoj akademiji posle duže bolesti, 15. novembra 2009. godine. Po njemu je nazvana Gimnazija “Patrijarh Pavle” u Rakovici.

 

Korona odnela patrijarha

Pretposlednji patrijarh SPC rođen je 1930. godine kao Miroslav Gavrilović u Vidovi kod Čačka i na tronu je bio od 2010. do 20. novembra 2020. godine . Irineja je zamonašio patrijarh German u manastiru Rakovica, koji ga je rukopoložio u čin jerođakona. Za vreme njegove vladavine obnovljeni su mnogi crkveni objekti u Srbiji, a završeno je i mozaičko oslikavanje Hrama Svetog Save. Po završenim studijama je otišao na odsluženje vojnog roka.

Od 1959. do 1968. godine je bio profesor Prizrenske bogoslovije. Završio je postdiplomske studije u Atini, a posle toga je postavljen za upravnika Monaške škole u manastiru Ostrogu.  Preminuo je 20. novembra 2020. godine u Vojno-medicinskom centru na Karaburmi, usled pogoršanja zdravstvenog stanja izazvanog koronavirusom. Mnogi crkveni velikodostojnici su podlegli ovom virusu. Sahranjen je u kripti Hrama Svetog Save.

Bonus video

Pratite sve vesti iz Srbije i sveta na našem Telegram kanalu.

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi