Sveti Pajsije Janjevac: Patrijarh knjigoljubac u čije je vreme srpska umetnost doživela procvat!

Srpska pravoslavna crkva i njeni vernici danas proslavljaju svetog patrijarha srpskg Pajsija I.  

Poznat je i kao Pajsije Janjevac, a od 2017. godine Srpska pravoslavna crkva ga proslavlja kao svetitelja.

Patrijarh Pajsije, sin popa Dimitrija, rodio se u Janjevu oko 1542. godine. Pretpostavlja se da su bogati Janjevci u to vreme imali svoju osnovnu školu koju je i Pajsije pohađao. Svoje dalje školovanje nastavio je u manastiru Gračanici. Svi koji su pisali o Pajsiju slažu se u tome, da je bio redak bibliograf, ljubitelj crkvene knjige, o čemu svedoče mnogi zapisi.

Pajsije je postao mitropolit gračanički 1612. Godine, o čemu svedoči njegov svojeručni zapis, koji je objavljen transkribovan savremenim pismom, u kome se kaže:»Obretoh si minej nepotpisan u Mitropoliji Gračanici az grešnii nedostojni Pajsej, maanijem preblagago vladiki Hrista i molitvami presvetije Bogorodice vazvedenu mi bivšu na sej prestol, jaž(e) nesmi dostojni sej blagodati slovu slovo vozdati, rukoju preosveštenag(o) patrijarha poćkago kir Ijoana».

U čemu se sastojala Pajsijeva crkvena delatnost od početka njegove uprave mitropolijom novobrdskom do izbora za patrijarha nije poznato. Verovatno da je njegov rad i pre i sada bio znatan, jer je uskoro zatim bio izabran za patrijarha pećkog. Svi naši istoričari se slažu da je mitropolit novobrdski Pajsije saborno izabran za patrijarha pećkog 1614. godine.

Pajsijevim izborom za patrijarha počinje period njegovog veoma aktivnog rada. Po zapisima koji su sačuvani možemo delimično sagledati njegove aktivnosti. On se u zapisima pominje veoma često, više nego i jedan patrijarh pre njega. Zapisi uglavnom beleže njegov put, saopštavajući istovremeno datum i godinu, kao i mesto u kome se nalazi.putovao je veoma mnogo u toku svoje patrijaraške službe. Naročitu pažnju je poklanjao perifernim eparhijama, jer je znao da se one nalaze u stalnoj opasnosti. Njegove kanonske posete počele su, prema zapisima, 1620. godine. Te godine je posetio zapustelu Žiču i odatle odneo u Pećku patrijaršiju tetraevanđelje da se sačuva dok se Žiča ne obnovi. Verovatno je posle ove patrijarhove posete počela obnova manastira Žiče. Iz zapisa koji su ostali sačuvani znamo da je 1623. godine posetio manastir Ubožac, a 1626. godine «Bogohranimi grad Bečkerek», u kome je rezidirao bečkerečki mitropolit. U Sremu je patrijarh bio nekoliko puta. Prvi put je bio 1627. godine, a dve godine kasnije posetio je manastir Privinu Glavu i selo Vrdnik. Iz manastira je uzeo knjigu «Čatovnik s obrazi», povezao je i vratio manastiru 1630. godine. Patrijarh je ponovo posetio Srem, zajedno sa beogradskim mitropolitom Avesalomom, i 7. oktobra 1632. godine poklonili su se moštima svetog Stefana Štiljanovića u manastiru Šišatovcu.

Posle posete Temišvaru, 1629. godine, patrijarh Pajsije posetio je manastir Gornjak i potpisao se na jednoj knjizi manastira Gornjaka 29. decembra 1629. godine a 30. avgusta 1632. godine posetio je manastir Vojlovicu odakle je uzeo posni triod.

Budući da se patrijarh Pajsije mnogo interesovao za prilike u Vojnoj granici, on je 1631. godine došao sa mitropolitom sofijskim Jeftimijem u Marčansku eparhiju, o čemu je slavonski zapovednik, knez Egenberg, izvesti Ratni savet u Gracu.

U svom nacionalno političkom radu patrijarh Pajsije se ugledao na patrijarha Makarija Sokolovića. S druge strane patrijarh Pajsije je radio na učvršćivanju stalnih odnosa između Pećke patrijaršije i Rusije budući da je bio veliki rusofil.

Putujući često po svojoj patrijaršiji uverio se da prekosavski Srbi nisu mogli nesmetano ispovedati svoju veru. Rimska kurija je stavila u zadatak prizrenskom biskupu Masreku da nastavi sa pokušajima da Srbe prevede na uniju i da dođe u vezu sa patrijarhom Pajsijem. Prilikom razgovora arhiđakona Leonardija sa patrijarhom Pajsijem, patrijarh i njegova uža okolina bili su spremi da u dogmatskim pitanjima polemišu sa učenim arhiđakonom Leonardijem. Oni su svoje znanje crpili, uglavnom, iz Krmčije Svetog Save.

Za vreme dugogodišnje uprave patrijarha Pajsija u teškim vremenima učinjeno je mnogo na obnovi hramova i živopisa u njima. Odričući se oslobodilačkih akcija patrijarh Pajsije, razočaran obmanama Zapada, počeo je, od druge decenije XVII veka, akciju u duhu vremena Makarija Sokolovića. Ona se sastojala u naporu za jačanje crkve i u vezi sa tim u oživljavanju umetničke delatnosti, koja je bila zanemarena u nemirnim vremenima. Sa druge strane, Pajsije se trudio da popravi poremećene odnose sa Turcima. U tome je potpuno uspeo i njegova uprava Pećkom patrijaršijom spada u period sređenih crkvenih prilika, usklađenih odnosa sa turskom vlašću, dok je srpska umetnost doživela svoj procvat.

Patrijarh Pajsije je prekrio crkve Pećke patrijaršije i manastira Gračanice, obnovio živopis u Peći i trpezariju. U toku njegovog patrijarhovanja onovljeno je mnogo hramova i živopisa u drugim eparhijama, jer su mnogi sledili njegov primer.

Poznat je i kao poslednji crkveni biograf. Napisao je Žitije cara Uroša i Službu cara Uroša. Njegova biografija cara Uroša V u kojoj se meša narodno sa istorijskim predanjem, ne poseduje neku veliku umetničku vrednost., ali izvanredno ilustruje duh vremena. Patrijarh Pajsije je kanonizovao poslednjeg Nemanjića na srpskom prestolu, cara Uroša.

Upokojio se 2. novembra 1647. godine u Peći.

Bonus video

 

Pratite sve vesti iz Srbije i sveta na našem Telegram kanalu.

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi